Niet treuzelen met statiegeld - Rob Buurman

Het principe van statiegeld is even simpel als effectief: plak een waarde op lege drankverpakkingen en mensen zullen ze inleveren. Bij statiegeldsystemen in Nederland en Duitsland worden inzamelpercentages tot wel 98% gehaald. Mits het statiegeldbedrag dus voldoende hoog ligt (25 cent in Nederland en Duitsland) zullen mensen de flessen bij het volgende ritje naar de supermarkt gewoon weer meenemen.

Volgens de drankensector en supermarkten lost statiegeld op eenmalige drankverpakkingen de zwerfvuilproblematiek niet op. Akkoord, daar valt geen speld tussen te krijgen. Statiegeld is namelijk per definitie een oplossing voor een deel van het probleem en zal de problematiek dus nooit volledig kunnen oplossen. Zonder statiegeld op sigarettenpeuken, kauwgom, lege chipzakjes, plastic tasjes, zullen ze spijtig genoeg nog altijd op straat worden gegooid. Statiegeld is echter wel een zeer effectieve ingreep om specifiek de drankverpakkingen uit het zwerfvuil te halen, getuige ook de hoge inzamelpercentages in het buitenland.

Met de invoering van statiegeld vermindert het zwerfvuil substantieel. Minister Joke Schauvliege spreekt over een vermindering van 40% want dat is het volume van drankverpakkingen in het zwerfvuil. Kijken we naar de gewichtsratio dan gaat het om een vermindering van zo’n 33%, en naar aantal stuks toe betreft het zo’n 4%, aldus onderzoek van de OVAM. Het is hierbij belangrijk om te verduidelijken dat de ergernis van zwerfvuil sterk samenhangt met de visuele hinder ervan. Peuken en kauwgom maken meer dan 60% uit van het aantal stuks zwerfvuil, maar veroorzaken niet dezelfde hinder als drankverpakkingen.

Naast de min of meer gegarandeerde 40% minder zwerfvuil zal statiegeld een preventief effect hebben op het overige rondslingerend afval. Uit onderzoek blijkt dat namelijk dat een schone omgeving als een drempel werkt voor eenieder die de straat als vuilnisbak zou willen gebruiken.

Volgens Fost Plus wordt 81,9% van de petflessen en maar liefst 98,7% van de blikjes gerecycleerd. Mooie cijfers. Daar valt weinig aan te verbeteren zou je denken, maar de werkelijkheid is anders. Uit een sorteeranalyse van de OVAM blijkt namelijk dat huishoudens slechts 67% van de petflessen in de blauwe zak stoppen. De overige 33% wordt niet gerecycleerd maar verbrand. Het cijfer van Fost Plus is dan ook zeer waarschijnlijk een grove overschatting. Daarnaast is behalve het recyclagepercentage ook de kwaliteit van de recyclage belangrijk. Bij een statiegeldsysteem worden de blikjes en flessen in zeer hoge percentages selectief ingezameld waardoor er minder contaminatie is met ander afval, waardoor er weer nieuwe hoogwaardige producten van gemaakt kunnen worden.

De invoering van statiegeld betekent dus een grote verbetering voor recyclage. Het is trouwens ook een goede aanleiding om de blauwe zak van Fost Plus opnieuw onder de loep te nemen. Door andere plastics eveneens gescheiden in te zamelen kan namelijk nog een grote efficiëntieslag worden behaald.

Nu Schauvliege het onderwerp statiegeld op de politieke agenda heeft geplaatst is het grote gegoochel met cijfers begonnen. Voor de goede orde: ieder systeem dat lege flessen inzamelt en verwerkt, kost geld. Het opruimen van zwerfvuil in Vlaanderen kost jaarlijks 60 miljoen euro. Het Fost Plus systeem is ook niet gratis.
Volgens tegenstanders is een statiegeldsysteem echter een stuk duurder, volgens voorstanders valt dat reuze mee.

Een door de Duitse drankensector gesponsorde studie kwam tot een kost van 5,8 cent per statiegeldfles. Volgens een review die PriceWaterHouseCoopers uitvoerde in opdracht van de Duitse milieubeweging zou het eerder 4,3 cent per statiegeldfles zijn. Interessant is dat Aldi en Lidl in Nederland zich tot voor kort duidelijk hebben uitgesproken vóór statiegeld. De directeur van Aldi wist zelfs te melden dat het systeem kostendekkend is. Een slim ontworpen systeem hoeft dus helemaal niet duurder te zijn.

Studiebureau Technum becijferde in opdracht van Vlaamse overheid wat de kosten zijn van een statiegeldsysteem. Omdat Technum kijkt naar meerdere soorten systemen lopen de schattingen sterk uiteen. Het betreffende rapport is nog niet volledig afgerond dus ik zal hier geen exacte cijfers noemen, maar maak enkel de opmerking dat wel blijkt dat een statiegeldsysteem voor plastic flessen en blikjes, die vervolgens kunnen worden ingeleverd in supermarkten, al zo goed als kosteloos kan worden ingevoerd (ten opzichte van het huidige systeem). Naarmate het systeem wordt uitgebreid met meer inzamelpunten en andere types drankverpakkingen, nemen de kosten ook toe.

Op dit moment betaalt iedere Vlaming 10 euro mee aan het opruimen van het zwerfvuil. Bij statiegeld betaalt de vervuiler. Wie de flessen netjes terugbrengt krijgt zijn geld terug. Wie ze niet terugbrengt, betaalt mee aan het systeem. Supermarkten en de drankensector zijn tegen statiegeld. Het betekent immers dat niet langer de belastingbetaler voor het zwerfvuil opdraait, maar dat de kosten daarvoor ook deels bij Coca-Cola komen te liggen, waar uiteraard ook de verantwoordelijkheid ligt.

Bedrijven die hard inzetten op wegwerpverpakkingen, moeten niet vreemd opkijken als de overheid ze op een zeker moment verantwoordelijk stelt voor de overlast die de verpakkingen veroorzaken. Verschillende gemeentes waaronder Antwerpen en Gent zijn uitdrukkelijk voorstander van statiegeld, juist vanwege de overlast en kosten van het zwerfvuil. De consument is ook mee: driekwart van de Nederlandse bevolking is voorstander van statiegeld.
Later dit jaar zal de Vlaamse overheid een definitief besluit nemen. De feiten liggen op tafel: statiegeld helpt echt. Voer het dus snel in en maak onze straten weer schoon.
 

(Rob Buurman is beleidsmedewerker bij de Bond Beter leefmilieu.)