De geblutste Europese droom - Luckas Vander Taelen

Er kwamen weliswaar economische represailles tegen Rusland, maar toch hadden teveel mensen de terechte indruk dat Europa geen vuist kon maken tegen Putins nationalistisch imperialisme. En daar bovenop waren er dan nog de twijfels over het voortbestaan van de euro door de mogelijkheid van een Griekse uitstap, de grexit. Die euro is niet alleen een machtige munt, maar vooral enorm symbool van de voortschrijdende Europese eenmaking. Als die in twijfel wordt getrokken, dan lijkt het wel of de dagen van de unie geteld zijn...

Veel kritiek die het Europese project nu te verduren krijgt is behoorlijk paradoxaal. Wie de Unie verwijt een onmachtige bureaucratische moloch te zijn, is fundamenteel intellectueel oneerlijk. Want Europa mag dan wel veel invloed hebben op de nationale wetgevingen (ongeveer de helft van de wetten van de lidstaten zijn het gevolg van Europese directieven), dit betekent allerminst dat de Unie een even grote invloed heeft op het vlak van buitenlandse politiek. Men kan moeilijk aan Europa verwijten dat het niets doet aan een oorlog bij zijn grenzen of menselijke miserie in de Middellandse Zee en tegelijk weigeren de soevereiniteit van de lidstaten op het vlak van defensie en migratie aan te tasten.

Zolang de Europese landen niet bereid zijn hun eigen bevoegdheden verder te laten overnemen door de Europese Unie, zal die fundamentele contradictie blijven bestaan: men kan niet ontgoocheld zijn over het gebrek aan kracht van Europa en tegelijk niet streven naar eenmaking van bevoegdheden. Het is net alsof de Amerikaanse staten hun soevereiniteit zouden opeisen en elk een eigen buitenlandse politiek zouden beginnen voeren. De wereld zou zich dan snel verbazen over de Amerikaanse onmacht.

Snel zou niemand nog de naam van de Amerikaanse president kennen, want zijn macht zou volledig ondergeschikt zijn aan de goede wil van de Staten. Welke Europeaanse burger die niet professioneel vertrouwd is met het reilen en zeilen van de Unie kent de naam van de opvolger van Herman Van Rompuy? Een eenvoudig google-zoektocht levert niet onmiddellijk de juiste naam op. Het is wat zoeken voor je bij Donald Tusk uitkomt. De onbekendheid van wat de belangrijkste Europese politicus zou moeten zijn is recht evenredig met zijn onmacht. Op de site van de Unie zelf worden zijn bevoegdheden met bureaucratische precisie omschreven. Dat maakt voor iedereen duidelijk dat de macht van de Europese President nog steeds ondergeschikt is aan die van de leiders van de lidstaten.

Met die fundamentele zwakte zal Europa nog lang moeten leven. En eigenlijk is dat niet zo vreemd; Europa heeft een woelige geschiedenis van autonome staten en het Europees project is eigenlijk nog piepjong. Alleen is de historisch kennis van de gemiddelde burger zo gering dat hij in zijn obsessionele hang naar ogenblikkelijke bevrediging onvoldoende beseft welke lange weg Europa al heeft afgelegd.

70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog bestaat er een eengemaakt Europa, waar vroegere vijanden op een andere manier dan voorheen de onvermijdelijke conflicten tussen staten regelen. Een 70 jarige periode van vrede heeft één nadeel : dat er een generatie is opgegroeid die nooit oorlog gekend heeft en het maar normaal vindt dat we een Europees politiek systeem hebben uitgevonden dat ervoor gezorgd heeft dat we de langste oorlogsloze periode in onze gewesten beleven. Een heus wonder, voor wie de vorige Europese eeuwen overschouwt.

Daarbij komt dat de Europese Unie niet van bij de aanvang een politiek streven had. Ze is gegroeid uit een economisch project, de Europese Gemeenschap van Kolen en Staat, niet meteen een wervende titel voor een volksverbindend idee. De uitbreiding tot politieke samenwerking is dus nog recenter. Het is eigenlijk een mirakel dat we al zover staan...

Maar veel is nooit genoeg; dat is het lot van elk geslaagd politiek project. De burger leeft in zijn eigen tijd en kan niet eeuwig gesust worden met historische argumenten. En het is normaal en heel goed dat er nu verontwaardiging is over de Europese passiviteit rond het drama van de bootvluchtelingen. Maar als we aan dit letterlijk grensoverschrijdend probleem iets willen doen, dan moeten we vooral niet op Europa schieten, maar wel op de lidstaten die zich nu nog altijd in een schokkend egoïsme opsluiten. En vaak om pure electorale redenen de Europese Unie willen kortwieken.

De posities van de Engelse partijen zijn daar een goed voorbeeld van. Ik hoorde een debat op de BBC waarbij de Unie op een bijzonder demagogische manier werd afgeschilderd als een overbodige constructie. Niet alleen door de populisten van de UKIP, maar even goed door de conservatieven die een referendum over het aanhouden van het Engels lidmaatschap beloven als ze aan de macht blijven.

Denkt er nu echt iemand dat de vluchtelingencrisis beter aangepakt zou geweest zijn als de Europese Unie er niet zou zijn? Hoe zou dat dan gegaan zijn? Een inter-Europese conferentie waar nagedacht zou worden over hoe dit humanitair probleem aan te pakken? In tijden van mondialisering zou het evident moeten zijn dat geen enkel Europees land nog in staat is problemen op het vlak van migratie alleen aan te pakken. Tekenend is helaas het verregaande egoïsme, ingegeven door electorale belangen, van de Britse premier Cameron die niet één bootvluchteling in zijn land wil opnemen. Niet bepaald een ethische splendid isolation...

Alle kritiek op Europa zou net moeten leiden naar een passioneel pleidooi voor méér Europa. Resoluut gaan voor een quantum-sprong in de Europese eenmaking en eindelijk afstappen van de cacafonie van 28 regeringsleiders die zichzelf zo belangrijk vinden dat ze het grotere Europese ideaal ondergeschikt maken aan hun megalomane dromen. Of van 28 ministers van buitenlandse zaken die allemaal vooraan op de foto willen staan.

Hoeveel inspirerender zou het zijn mochten Frankrijk en Groot-Britannië zich spontaan terugtrekken uit de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en plechtig verklaren dat ze hun plaats en hun vetorecht afstaan aan de Europese Unie? Dan zou de toegenomen macht en het groeiende internationale prestige van het politiek Europa duidelijk maken dat dit de enige weg is naar een echt efficiënte en performante Unie.

Pas dan zou kritiek op Europa gepast kunnen zijn als men het niet eens is met het beleid. Maar zolang de lidstaten aan de Europese Unie de volheid van bevoegdheden blijven ontzeggen is het intellectueel oneerlijk om Europa bij een humanitaire crisis van een gebrek aan doortastendheid te beschuldigen.

(De auteur was Europees parlementslid voor Groen.)