Wat Bart en Nicola gemeen hebben - Bart Maddens

“Zo lang Vlaanderen deel blijft uitmaken van het Belgische systeem is het belangrijk dat er binnen dit systeem goede beslissingen worden genomen. De N-VA wil daar op een positieve manier toe bijdragen, in het belang van iedereen in België”. Dit citaat had uit de mond van Bart De Wever kunnen komen. Het komt echter van SNP-voorzitster Nicola Sturgeon (ten minste als je ‘Vlaanderen’ vervangt door ‘Schotland’, ‘België’ door ‘het Verenigd Koninkrijk’ en ‘N-VA’ door ‘SNP’).

Natuurlijk zijn de verschillen tussen de N-VA en de Scottish National Party groot. De N-VA is rechts en de SNP is links, om enkel maar het meest voor de hand liggende verschil te noemen. Maar toch vallen er wel een aantal parallellen te trekken tussen de situatie van de N-VA en die van de SNP. Ter herinnering: volgens alle opiniepeilingen zal de SNP volgende donderdag bijna alle 59 Schotse zetels binnenrijven in het Britse Lagerhuis. Daardoor komt de partij waarschijnlijk op de wip te zitten bij de regeringsvorming.

Zowel de N-VA als de SNP zijn regionalistische partijen die streven naar de onafhankelijkheid van hun regio. Wat heeft zo een partij dan te zoeken op het nationale niveau, zou je je kunnen afvragen. Het is de vraag die Sturgeon voortdurend voor de voeten wordt geworpen tijdens de campagne. Hoger vermeld citaat is haar (en De Wevers) antwoord.

De SNP en de N-VA hebben ook gemeen dat ze worden geleid door communicatief briljante voorzitters. Nicola Sturgeon deed het zo goed tijdens het eerste nationale verkiezingsdebat dat de niet-Schotse kiezers de redacties overstelpten met de vraag of ze ook voor de SNP konden stemmen. Maar als het gaat om de kwestie hoe de nationale ambities van de partij nu precies samen gezien moeten worden met de staatshervorming of de onafhankelijkheid, dan hapert het discours van beide partijen soms.

Eén van de uiterst zeldzame keren dat Bart De Wever zich even uit het lood liet slaan was toen hij vorige week op Terzake  de vraag kreeg “Wanneer komen de communautaire eisen terug op tafel ?”. Het antwoord : “Dat laat ik u… euh… dat is eigenlijk niet voorspelbaar op dit moment. Wij voeren een strategie op termijn. Wat die termijn is, dat weet ik niet.”

Tussen haakjes: De Wever zou wat beter naar zijn fractievoorzitter in de Kamer moeten luisteren, want die had wel een duidelijk antwoord : “Le confédéralisme et nos prérogatives communautaires seront bien sûr à l'ordre du jour en 2019. Je promets qu'il y aura du communautaire après cette législature." (Hendrik Vuye in Lalibre.be van 7 april).

Ook in het discours van Nicola Sturgeon zitten er blinde vlekken als het over de staatshervorming gaat. De SNP wil zo snel mogelijk een linkse minderheidsregering aan de macht brengen in Westminster. Daarna moet er worden gepraat over meer autonomie voor Schotland, in de eerste plaats op fiscaal vlak. Het akkoord dat de traditionele partijen daarover eind vorig jaar bereikten in de Smith Commission vindt de SNP te mager.

Maar wat als Ed Miliband na zijn installatie als premier niet ingaat op de institutionele desiderata van de SNP? Zal Sturgeon de Labour-regering dan ten val brengen, met het risico dat de conservatieven weer aan de macht komen? Of wil de SNP op korte termijn nieuwe ‘communautaire’ verkiezingen uitlokken die dan een opstapje zouden zijn naar een tweede onafhankelijkheidsreferendum? En hoe zit het overigens met die onafhankelijkheid? “Deze verkiezing gaat niet over onafhankelijkheid” is het standaardantwoord.

Zoals N-VA de PS heeft als beste vijand, zo heeft SNP de Conservatieven. Nogal wat waarnemers in het Verenigd Koninklijk gaan ervan uit dat Sturgeon stilletjes hoopt op een klinkende overwinning van David Cameron in Engeland. Want als een meerderheid van de Britten voor de Brexit kiest in het door Cameron beloofde EU-referendum, dan is dat de gedroomde aanleiding voor een nieuw onafhankelijkheidsreferendum in Schotland. Als Labour daarentegen aan de macht komt, wellicht met de steun van SNP, dan dreigt de SNP de tak af te zagen waarop ze zelf zit. Want hoe linkser het Verenigd Koninkrijk wordt bestuurd, hoe minder redenen er zijn voor de Schotten om hun eigen weg te gaan. Dat is net hetzelfde als bij ons : hoe rechtser België wordt bestuurd, hoe minder argumenten er zijn voor de N-VA om confederalisme te eisen.

De SNP wil wel niet in een coalitieregering stappen met Labour, maar verkiest om een links minderheidskabinet te steunen vanuit de oppositie, dossier per dossier. Het idee dat de N-VA een federale minderheidsregering zou kunnen steunen vanuit de oppositie is na de verkiezingen heel eventjes opgedoken in de Franstalige media. Maar het is nooit ernstig genomen. Wij hebben zo wie zo geen cultuur van minderheidsregeringen. En bovendien is de N-VA, in tegenstelling tot de SNP, een maatje te groot op federaal niveau om een regering te steunen vanuit de oppositie. De N-VA zelf heeft er overigens nooit twijfel over laten bestaan dat ze uit was op federale regeringsmacht, met alles erop en eraan. En net dat lijkt de SNP niet echt te interesseren.

Dit is toch wel een interessant verschil. Allicht heeft de houding van de SNP te maken met wat de Ierse politicoloog Peter Loughlin vorig jaar zei in Le Vif (19 september): "Als je het traject bestudeert van bewegingen die deelnemen aan het bestuur van een staat die ze bestrijden, dan zie je dat ze hierdoor noodgedwongen hun eisen gaan matigen. Het is heel moeilijk om verantwoordelijk te zijn voor een ministerie en die nationale instelling tegelijkertijd te saboteren.”
Nicola Sturgeon lijkt dit heel goed te beseffen en is er als de dood voor om in het moeras van de Britse politiek te worden gezogen. De SNP vreest haar authenticiteit als Schotse anti-establishmentpartij te verliezen door verbritsing.

De N-VA daarentegen heeft de waarschuwingen voor belgianisering altijd lacherig in de wind geslagen. Misschien is het omdat de partij zo groot is, dat ze resistent denkt te zijn voor de zuigkracht van het systeem. Misschien zijn er in de N-VA ook politici die het helemaal niet zo erg zouden vinden als de partij belgianiseert...

Maar tot nader order zijn de SNP en de N-VA allebei onafhankelijkheidspartijen die vandaag een cruciale rol spelen uitgerekend op het politieke niveau dat ze bestrijden. In de twee gevallen kun je dat zien als een vorm van revanche.

Vorig jaar zijn de traditionele partijen er op de valreep in geslaagd om de Schotten zoveel schrik aan te jagen dat ze uiteindelijk tegen Schotse onafhankelijkheid hebben gestemd in het referendum. Hadden ze dat niet gedaan, dan zou de SNP vandaag geen stoorzender zijn bij de verkiezingen in Engeland.

Waren de Franstaligen in 2007 akkoord gegaan met het overhevelen van de belangrijkste economische hefbomen naar de regio’s, dan zouden ze vandaag wellicht minder last hebben van de N-VA. Want als de N-VA al zo groot geworden zou zijn in die omstandigheden, dan zou de partij in elk geval veel minder reden gehad hebben om federaal mee te regeren.

Vandaag zeggen zowel N-VA als SNP : als wij van het nationale niveau niet meer autonomie krijgen, dan gaan wij ons even met dat nationale niveau bemoeien. Engeland moet dan maar wat Schotser worden bestuurd, en Wallonië wat Vlaamser. Eigen schuld, dikke bult.

(Bart Maddens is hoogleraar politieke wetenschappen in Leuven.)