De achterkant van een vrijhandelsakkoord - Ferdi De Ville

De alsmaar aanzwellende onvrede met TTIP komt onverwacht voor de onderhandelaars. Die dachten twee jaar geleden, toen de gesprekken werden gelanceerd, dan ook de perfecte verkoopsargumenten voor het akkoord te hebben. TTIP zou, in de woorden van toenmalig Europees Commissaris voor Handel Karel De Gucht, ons uit de crisis helpen zonder begrotingen een cent te kosten.

Bovendien zou het akkoord ervoor zorgen dat wij samen met de Verenigde Staten de spelbepalers van de wereldeconomie blijven en dus verhinderen dat we binnenkort onder de voet worden gelopen door China. Door het conflict met Rusland leek het nog aantrekkelijker om ons dicht tegen onze oude vriend Amerika te vleien. TTIP zou er ook nog eens voor zorgen dat we mee kunnen profiteren van de schaliegasrevolutie die de VS ondertussen de bijnaam Saudi America heeft gegeven.

Maar al snel kwamen er twijfels bij deze optimistische retoriek. Tegenstanders plaatsten vraagtekens bij de voorstelling dat TTIP een instrument zou zijn dat ons uit de crisis zou catapulteren. Volgens het beste-geval scenario van de Europese Commissie zelf zou TTIP voor een halve percent extra groei zorgen … in 2027. Dat komt omgerekend neer op één koffie extra koopkracht per Europeaan per week. Bovendien zijn die economische baten onzeker (in het verleden werden ze vaak overschat) en valt er, als ze er komen, te verwachten dat ze niet evenredig over elke burger worden verdeeld.

En ook bij de redenering dat TTIP ervoor zal zorgen dat de EU en de VS op basis van gedeelde waarden en inzichten de spelregels van de globaliserig kunnen blijven bepalen worden wenkbrauwen gefronst. Hoorden we de voorbije jaren niet vooral over geschillen tussen de EU en de VS over hoe we de veiligheid van ons voedsel moeten garanderen, hoe we onszelf en ons milieu tegen gevaarlijke chemische stoffen moeten beschermen of hoe we de klimaatverandering moeten aanpakken?

Daarmee zijn we bij de voornaamste vrees van tegenstanders van TTIP aanbeland. Dit akkoord gaat vooral om het wegwerken van verschillen in regelgeving tussen de EU en de VS. Omdat invoerrechten al heel laag zijn, zijn het zulke verschillende voorwaarden waaronder producten en diensten op de markt mogen komen die een volledig vrije transatlantische markt in de weg staan. Critici vrezen dat het wegwerken van verschillen in regelgeving in de praktijk zal neerkomen op het verlagen van regelgeving.

In Europa is men dan vooral bang dat onze voedselveiligheid in het gevaar komt. In de EU is het bijvoorbeeld verboden om hormonen te gebruiken bij het kweken van runsdvlees en om kippen te ontsmetten door ze eens flink in een vat chloor onder te dompelen. Voor de VS, waar dit wel toegelaten is, zijn deze verboden al lang een doorn in het oog. De Amerikanen hebben Europese regelgeving daarover ook al aangeklaagd voor de rechtbank van de wereldhandelsorganisatie.

Om bij dierlijke beeldspraak te blijven, moet de Europese Commissie ondertussen bijna dol geworden zijn van het telkens maar herhalen dat TTIP niet tot de import van hormonenbiefstukken en chloorkippen zal leiden. Maar die garanties pakken niet bij de tegenstanders. Zij vrezen dat de VS toch zal blijven proberen om via TTIP iets te doen aan die regelgeving waar de Amerikanen al lang tegen protesteren. Een compromis zonder dat Europese regelgeving wordt gecompromitteerd is niet mogelijk, zo oordelen tegenstanders.

Het debat tussen voor- en tegenstanders van TTIP heeft zo vaak weg van een dovemansgesprek. De kritiek op de onderhandelingen heeft de Europese Commissie weldegelijk in het defensief gedrongen en in reactie heeft zij een ongeziene transparantie aan de dag gelegd en ontelbare keren beloofd dat TTIP niet zal ingaan tegen Europese beleidskeuzes. Critici geloven die beloftes niet. Een verklaring daarvoor is dat de transparantie van de Commissie niet verder gaat dan het verspreiden van Europese voorstellen. Wat de Amerikanen voorstellen, en de gemeenschappelijke teksten die daaruit voortvloeien, krijgen we niet te zien.

Deze actie-reactie leidt alleen maar tot meer polarisering en een afglijden van het debat. Meer dan eens hebben de gefrustreerde voorstanders de tegenstanders weggezet als anti-globalistisch, anti-Amerikaans en zelfs anti-Europees. Ze spreken ook vaak over de ‘leugens’ van het kritische kamp tegenover hun ‘feiten’ (terwijl we het hier over potentiële gevolgen van een akkoord-onder-constructie hebben, en er dus enkel voorspellingen met een grotere of kleinere waarschijnlijkheid bestaan). De soms neerbuigende houding van de voorstanders naar de opposanten toe is ook niet slim, omdat het als een rode lap op een stier werkt.

De tegenstanders wijzen wel degelijk op belangrijke kwesties, die inderdaad soms verborgen liggen onder de symbolen van chloorkippen en hormonenvlees. Is het verder verdiepen van de handels- en investeringsrelaties tussen de EU en de VS zo belangrijk dat we ertoe bereid zijn deels verder de controle uit handen te geven over wat op onze markt mag verkocht worden, dat we voor nieuwe regels strenger willen toetsen wat de impact ervan op handel met de VS is en dat we de Amerikanen nauwer willen betrekken bij het bepalen ervan?

In het vorige decennium clashten de EU en de VS zoals gezegd herhaaldelijk over regulering, niet alleen over voedselveiligheid, maar ook bijvoorbeeld over chemicaliën, over welke gevaarlijke stoffen elektrische en elektronische producten (niet) mogen bevatten, en over recyclageverplichtingen voor diezelfde producten. Waarom zouden Europese en Amerikaanse regulatoren in de toekomst automatisch op dezelfde lijn zitten? Is het echt uitgesloten dat, onder streng toeziend oog van handelsbeleidsmakers, regulatoren geneigd gaan zijn een beetje extra veiligheid gaan opgeven voor extra handel?

Tenslotte kan TTIP ook onrechtstreeks clashen met bepaalde Europese beleidsintenties. Zoals ik hoger schreef, is de hoop dat Europa via TTIP goedkoop (vloeibaar) schaliegas uit de VS kan invoeren. Maar dat kan het hier minder aantrekkelijk (of nijpend) maken om nog meer in te zetten op omschakeling naar hernieuwbare energie en de VS net aanzetten om nog meer aan het boren te slaan, met alle negatieve milieu- en klimaateffecten van dien. Ook op sociaal vlak kan het vestigen van een transatlantische markt in een ongelijk speelveld uitmonden, wanneer bedrijven hier aan hogere bijdragen en voorwaarden onderworpen zijn, en zo de druk op ons sociaal model vergroten.

Al deze vragen zijn in de geglobaliseerde wereld van vandaag eigenlijk al aan de orde, maar worden door TTIP uitvergroot.

Zo dwingt TTIP ons tot een reflectie over wat “Europees” is, wat we willen beschermen en niet zomaar willen gelijkschakelen met de Amerikanen (of anderen). Het dwingt ons ook om na te denken of we echt wel vinden dat regulering (de beleidsmatige vertaling van maatschappelijke voorkeuren) moet aangepast worden om handel zo vlot mogelijk te laten verlopen, of dat we misschien eerder af en toe een beetje handel moeten opgeven om onze beleidsvoorkeuren mogelijk te maken.

Als het debat over TTIP naar dat niveautje hoger wordt getild, dan is dat alvast een positief neveneffect van de onderhandelingen. Verder blijft het afwachten of de Commissie om het hormonenvlees en de vele andere heikele problemen kan heen slalommen.

(Ferdi De Ville is docent Europese Studies aan de Universiteit Gent en actief bij Poliargus. Zijn boek ‘The Truth about the Transatlantic Trade and Investment Partnership’ komt deze herfst uit bij Polity Press. @ferdideville)