Vertrouw nooit op het internet - Bart Van der Leenen

Het internet is de digitale verpersoonlijking van ultieme vrijheid. Alles kan, alles mag en iedereen heeft er toegang toe. Het is een krachtig wapen dat de waarheid laat zien aan iedereen die ze wil zien. Maar evenzeer onwaarheid aan iedereen die er zich niet bewust van is.

Getuige het relaas van de organisatie ‘The Whole Pantry’: een jonge blogster die claimt kanker te hebben overwonnen met een gezonde levensstijl, bouwt met de hulp van sociale media, smartphone-apps en kookboeken een klein imperium uit. Wat haar volgens het tijdschrift ELLE tot de meest inspirerende vrouw van 2014 maakte. Tot blijkt dat nooit iemand de moeite had genomen haar verhaal te checken.

Ziedaar de val van de digitale vrije nieuwsdeling: hoe bepalen we wat waar is, en wat niet? Hoe weten we of de informatie die we vinden juist is, of de beweringen die we ontvangen onderbouwd zijn, of het nieuws dat wordt gestreamd dubbel gecheckt is? In een wereld waar iedereen journalist is en iedereen meekijkt, is er geen buffer, geen filter, geen check.

Een derde van onze jongeren gelooft dat de informatie die internet-zoekmotoren bovenaan plaatsen zonder meer waar is. Eén op vijf vertrouwt op het design en het gebruiksgemak van een website om te oordelen of de informatie geloofwaardig is of niet. Wie bijgevolg onwaarheden plaatst op een mooie website die boven aan de zoekresultaten verschijnt, heeft een grote kans ermee weg te komen. Een gevaarlijke evolutie, als je het mij vraagt.

Onderzoek toont bovendien aan dat wanneer we een bericht lezen en onthouden, ons brein het bijzonder moeilijk heeft om dat ‘feit’ om te zetten in een alternatieve waarheid. Deze universele handicap is meteen ook de oorzaak van hardnekkige geruchten, vooroordelen, of dubieuze hypes zoals het voorbeeld van ‘The Whole Pantry’. Daarnaast negeren we van nature uit ook informatie die niet overeenstemt met de ‘feiten’ die we in ons brein hebben opgeslagen.

Wie slim informatie verspreidt via het internet kan aldus héél makkelijk ons brein misleiden, zelfs al staat de échte waarheid vlak voor onze neus op een dienblaadje. Maar omgekeerd verspreiden we zelf ook constant onwaarheden, omdat ons brein ze ooit als feit heeft opgeslagen. Inderdaad, “lies spread faster than truth” en we zijn er vaak zelf de oorzaak van.

Misschien kan technologie ons brein een handje helpen. Wie nieuwsfeiten, mails, informatiebronnen en andere wil dubbelchecken op hun waarheidsgehalte, kan vandaag al terecht op zogenaamde ‘fastcheckers’ als LazyTruth, Snopes, FatCheck, PolitiFact en Emergent. Maar bij Google willen ze nog een stap verder zetten. Daar buigt momenteel een team bollebozen zich over een aanpassing van hun algoritme, teneinde ooit zoekresultaten te kunnen rangschikken op basis van accuraatheid in plaats van populariteit. Het Google-brein beschikt immers over onnoemelijk méér data dan het onze en zou daarmee - theoretisch - perfect in staat moeten zijn berichten te checken op hun waarheidsgehalte alvorens ze aan ons te serveren.

Zolang het al te veel inspanning vraagt om elke tweet te dubbelchecken en er geen automatische filters of algoritmes bestaan die waarheid en hoax voor ons onderscheiden, blijven we op ons onbetrouwbare brein aangewezen.

Bij het consumeren van digitale informatie zit er dus niets anders op dan de kritische geest terug van onder het stof te halen. Digital fluency, zoals dat tegenwoordig heet. En alleen daarom al hoop ik stiekem dat Google niet al te snel in zijn opzet slaagt. Want hoe fijn zou het niet zijn om onze kinderen gewapend te zien met de gave van de kritische objectiviteit, ongeacht de intelligentie van hun technologie.

(Bart Van der Leenen is zaakvoerder van de communicatiebureaus Whizpr en Outofthecrowd.)