De angst van de buren van Rusland - Lukas De Vos

Parijs, 28 september 1948. Op de Algemene Vergadering van de VN haalt Paul-Henri Spaak uit naar de dreigementen tegen de democratie door de Russische afgevaardigde, Andrej Vysjinski (berucht van de Stalinprocessen). ā€œSavez-vous quelle est la base de notre politique? Cā€™est la peur. La peur de vous, la peur de votre gouvernement, la peur de votre politique.ā€
opinie
Opinie

Onrust bij de noordoostelijke buren van Rusland

65 jaar later. Met minder bombast, maar met meer redenen tot bezorgdheid, kijken de noordoostelijke grensstaten van Rusland aan tegen de toenemende retoriek van Moskou. Finland, dat in de winteroorlog van 1940 een stuk Kareliƫ verloor aan het Rode Leger. Polen, dat aan Rusland zijn Oosten moest afstaan na WO II. De Baltische staten die hun prille onafhankelijkheid verloren na het beruchte Molotov-Von Ribbentroppact uit 1939. Vandaag zijn het vijf lidstaten van de EU. Op Finland na, ook leden van de NAVO.

Dreigend wapengekletter

Sinds de OekraĆÆense crisis uitbrak en vooral sinds de aanhechting van de Krim bij Rusland, heeft Moskou de toon verhoogd tegen de grensstaten. Het aantal legermanoeuvres explodeert. Tussen 2013 en 2014 heeft de NAVO vier keer meer grensschendingen vastgesteld. Nog maar een goede week geleden zijn zes Russische toestellen verjaagd boven de territoriale wateren. Nog zorgwekkender is de verdrievoudiging van het Russische legerbudget. Sinds 2007 heeft Moskou al 300 miljoen dollar geĆÆnvesteerd in een tienjarenplan om raketten, duikboten en de bommenwerpers te moderniseren. Dit jaar groeit de legerbegroting opnieuw met 30%. Het Verdrag over de Conventionele Bewapening is eenzijdig opgezegd. Cyberaanvallen nemen met de dag toe.

Intimidatie, uitlokking en opbod

Poetins harde lijn steunt op drie elementen: intimidatie, uitlokking en opbod. De Baltische staten zijn een ideaal proefterrein, omdat er een vijfde colonne van Russischtaligen (vaak onder Stalin gedwongen emigranten en oud-militairen) leeft. Net als in OekraĆÆne geeft Moskou ā€œbeschermingā€. Een kwart van de burgers in Estland en Letland zijn etnische Russen. De Centrumpartij is in Estland hun spreekbuis. Begin maart werd ze met 25% tweede bij de verkiezingen voor de Riigikogu, het eenkamerparlement. Maar er ligt een schutkring rond de partij. Het rechts liberale blok (Hervormingspartij van premier Taavi RƵivas, Sociaaldemocraten, Conservatieven, samen 59 zetels op 101) zette alles in op angst voor het Russische revanchisme en zijn expansiedrang.

Intimidatie gaat van economische en militaire afdreiging tot politieke knevelarij. Opperste retoriek was dat Poetin het gebruik van kernwapens niet langer uitsluit. Bedoeld voor binnenlands gebruik, maar niet achteloos voorbijgegaan. Uitlokking gebeurt vooral door culpabilisering. Moskou hekelt de oude nazibanden van de Baltische nationalisten. Half maart was er nog een gedoogde optocht in Riga. EĆ©n op de tien fotoā€™s in het bezettingsmuseum van de Letse hoofdstad toont Duitse gruwelen, de rest gaat over de Russische onderdrukking. In de Litouwse hoofdstad Vilnius blijft het oude KGB-hoofdkwartier met zijn foltercellen een trekpleister.

Een propagandaslag

Ten slotte zet Moskou flink in op propaganda; naast de ā€œrechtzettingenā€ op Russia Today, wordt er gewerkt aan een veeltalige informatiezender. De Litouwse presidentĀ Dalia Grybauskaitė wil de ā€œdesinformatieā€ van Moskou pareren met een Europese zender in het Russisch. Maar er dreigt onenigheid in het noorden. President Andris BērziņŔ van Letland huivert bij Grybauskaitė'sĀ bewering dat Rusland ā€œeen terroristische staatā€ is. Hij sluit een bezoek van Poetin niet uit, al is die uitnodiging (van een vorige regering) ingetrokken op 1 maart 2014, de dag van de inval in de Krim. Ook de Finse regering houdt afstand. Ze weigert Europese financiering voor tegenpropaganda.

Artikel 5 van het NAVO-handvest

Nochtans mag ook Finland, en zelfs Denemarken, zich zorgen beginnen te maken. Russische oligarchen kopen al een hele tijd stukken grond op die verdacht vaak in de buurt liggen van militaire luchthavens, uitzendstations en munitieopslagplaatsen, vooral rond Turku en Kuorevesi. Defensieminister Carl Haglund werkt aan een wet om buitenlanders te verbieden land te kopen in gevoelige gebieden. Denemarken werd afgeblaft met kernwapens als het zich aansluit bij het rakettenschild.

De inzet is niet min: Moskou test uit hoe ver het te ver kan gaan. Met name artikel 5 van het NAVO-handvest is daarbij cruciaal. Elke lidstaat die wordt aangevallen, wordt onmiddellijk bijgesprongen door de 27 andere lidstaten. Die test vormen het Balticum en de Russische exclave Kaliningrad, waar eind vorig jaar nog grote zeemanoeuvres zijn gehouden. De huidige NAVO-oefening Summer Shield XII in Noord-Letland volgt onmiddellijk op Russische manoeuvres met 80.000 soldaten in Pskov. Litouwen wil opnieuw de dienstplicht invoeren voor 19- tot 26-jarigen. De Izvestia bevestigt dat er kernraketten in Kaliningrad langs de grens met Polen (gaan) staan.

De achilleshiel van Rusland

De achilleshiel van dit wapenopbod is de economie. Het embargo bijt in Rusland: de roebel blijft afkalven, het bbp krimpt met 5%. De geheime dienst KGB (nu FSB) heeft sinds Gorbatsjov enorme bedragen weggesluisd naar belastingparadijzen. De levensverwachting in Rusland blijft dalen, de bevolking neemt af. Voor de diaspora dreigt de stopzetting van de pensioenen. Dat treft in Letland algauw 20.000 Russen. Letland zelf is een catastrofe, schrijft de Baltische Rundschau. Het bbp blijft zakken, al 450.000 vaak hoger opgeleiden zochten elders hun heil, de prijzen stijgen, kanker is fors in opmars (+ 39%).

Statistieken zijn niet alles. Maar als er Ć©Ć©n remedie is tegen angst, dan is het waarschijnlijk honger. Een economische woestijn van Klaipėda tot Vladivostok kan maar uitmonden in Ć©Ć©n impasse: ā€œLa bataille cessa, faute de combattantsā€.

(Lukas De Vos is oud-journalist bij VRT Nieuws.)
Ā 

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele themaā€™s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen