Bankentaks is een lachertje - Sacha Dierckx

Volgens minister Johan Van Overtveldt (N-VA) is de bankentaks een onderdeel van de veelbesproken “tax shift”. Het gaat dan over het verlagen van de belastingen op arbeid, en het verschuiven van de lasten naar andere bronnen van belasting, zoals vermogens, vervuiling en btw. De regering zelf wil de lasten op arbeid verlagen met zo’n twee miljard euro. Los van de vraag of zo’n verlaging van de lasten wel zo wenselijk is als algemeen aangenomen wordt, is honderd miljoen euro op twee miljard euro zo’n vijf procent en dus maar een zeer klein deeltje van de tax shift. Het op die manier verkopen is dan ook de bevolking een rad voor de ogen draaien.

Om het nog meer in perspectief te plaatsen: de geraamde ontvangsten van de federale overheid voor 2015 bedragen 54,816 miljard euro. Honderd miljoen euro op inkomsten van bijna 55 miljard euro, dat is welgeteld 0,18 procent. Zeer ambitieus kan je dat niet noemen.

Tot slot zou je de honderd miljoen euro ook kunnen vergelijken met de winsten van de Belgische grootbanken in 2014. KBC maakte 1,516 miljard euro winst in België en ING België 949 miljoen euro in 2014. De winst van BNP Paribas op de Belgische retailactiviteiten alleen al (slechts een deel van de activiteiten in België) bedroeg 738 miljoen euro, en in de eerste zes maanden van 2014 maakte Belfius 277 miljoen euro winst. Al deze cijfers, behalve die van BNP Paribas, zijn ná de aftrek van belastingen. Trek daar gerust zelf uw conclusies uit.

Bovendien werd de tax shift door tegenstanders van het huidige beleid altijd verdedigd niet als doel op zichzelf, maar als middel om een meer rechtvaardige samenleving tot stand te brengen. De regeringsmaatregelen treffen de gewone (werkende, werkloze of gepensioneerde) burger zwaar, terwijl de grote vermogens, de grote ondernemingen en hun aandeelhouders de dans ontspringen. Belastingen zijn één middel om dat onrecht gedeeltelijk recht te zetten.

Het gaat dus niet om de tax shift op zich, maar wel om het principe van fiscale rechtvaardigheid. Je kan je afvragen of het woord “rechtvaardigheid” wel in het woordenboek van sommige regeringspartijen staat, maar in elk geval is de bankentaks ruim onvoldoende om die fiscale rechtvaardigheid te realiseren. De 100 miljoen euro van de bankentaks zijn peanuts in vergelijking met de gevolgen van de regeringsmaatregelen voor de 99%, en de inspanningen die “gevraagd” worden van werknemers, werkzoekenden, gebruikers van openbare diensten, studenten, … “If you pay peanuts, you get monkeys”, luidt het bekende spreekwoord. Een deel van de regering mag de vele tegenstanders van het regeringsbeleid dan wel als monkeys beschouwen, het valt te betwijfelen of die zich ook met peanuts tevreden zullen stellen.

Zolang de grote vermogens niet worden aangesproken door een vermogens(winst)belasting, zolang de fiscale fraude niet serieus wordt tegengegaan, zolang LuxLeaks, SwissLeaks en andere leaks mogelijk blijven, tot die tijd blijft een tax shift die tot fiscale rechtvaardigheid leidt onmogelijk. En dus blijft één van de belangrijkste eisen van de vakbonden, Hart Boven Hard en vele anderen onbeantwoord.

Een andere kritiek op de bankentaks is dat de kleine banken proportioneel zwaar getroffen worden, terwijl het in de eerste plaats de grootbanken zijn die grotendeels verantwoordelijk waren voor de financieel-economische crisis en die verworden waren (en zijn?) tot casino’s die zelfs in Las Vegas of Macau geen vergunning zouden krijgen. Die kritiek werd onder meer deze week nog geuit door vertegenwoordigers van de kleinere banken Crelan en Triodos.

Uit de afgelopen week gepubliceerde BankWijzer, gecoördineerd door de ngo Fairfin, blijkt inderdaad dat de kleinere banken in het algemeen een beleid voeren dat beter is voor mens en economie, met Triodos op kop. De grootbanken zijn allemaal zwaar gebuisd, met Belfius als slechtste leerling met 16%, en met ING als minst slechte grootbank met een schamele score van 33%. Dat een “overheidsbank” op de laatste plaats staat roept vragen op over hoe sterk politici ook ná de financieel-economische crisis begaan zijn met een andere financiële sector.

En zo brengt de BankWijzer ons bij een laatste aspect dat opnieuw pijnlijk duidelijk wordt met de bankentaks: er wordt bijna nergens nagedacht over hoe zo’n belasting op de financiële sector zou kunnen bijdragen aan een betere financiële sector. Dat is symptomatisch voor een groter probleem. Na de bankencrisis gaat er veel aandacht naar de vraag hoe we op een technische, apolitieke manier een veiliger bankensector kunnen creëren. Maar een groter, ideologisch debat over welk soort bankensector we willen ontbreekt.

Dat gaat nochtans over cruciale vragen: wat zou de rol van een bank moeten zijn in onze samenleving? Om die vraag te beantwoorden kan je niet anders dan ook een andere vraag te stellen: naar wat voor samenleving willen we in de 21ste eeuw? Stel dat we de bankensector zouden omvormen tot een sector die enkel nog sociaal en ecologisch verantwoorde investeringen en ondernemingen financiert, waarbij alle banken 100% zouden scoren op de BankWijzer. Dat zou ons al weer wat verder op weg helpen naar een rechtvaardiger samenleving, waarin people en planet voorrang krijgen op profit. Nu ja, het is natuurlijk begrijpelijk dat we ook dat soort shift van deze regering niet moeten verwachten.

(Sacha Dierckx is doctor in de politieke wetenschappen (Universiteit Gent) en actief bij de progressieve denktank Poliargus)

Lees ook: Vijf jaar na Lehman Brothers: Waar is het ideologisch debat-2)