Het feest van de particratie - Bart Maddens

De voorzittersverkiezing wordt een feest van de democratie, hoor je de socialisten dezer dagen zeggen. Maar wel met een lijkbiddersgezicht. Want in de grond houden de politici niet echt van democratie in hun partij. En met reden. Echte voorzittersverkiezingen scherpen de tegenstellingen in de partij enkel maar aan. Dat geruzie schrikt de kiezers af. Ledeninspraak maakt het ook moeilijker om kort op de bal te spelen. Het tast de strategische wendbaarheid van de partij aan. Bovendien zijn de actieve leden in de partij vaak radicaler dan de kiezers. Hoe meer die leden in de pap te brokken krijgen, hoe meer de partij van de kiezers vervreemdt.
opinie
Opinie

Het is niet zo evident dat een politieke partij per se democratisch georganiseerd moet zijn. Een staat is democratisch omdat je als burger willens nillens het overheidsbeleid moet ondergaan. Maar als een partij iets beslist wat je niet aanslaat, dan stuur je toch gewoon je lidkaart terug. Of je stemt er niet voor. Men vergeet ook te snel dat partijen privé-organisaties zijn. Dat ze zwemmen in het overheidsgeld is een anomalie die daar in principe niets aan verandert.

Democratisch masochisme

Spelen partijen dan geen cruciale rol in een democratie? Natuurlijk wel. Maar dat doen de media toch ook? Moeten de kranten hun abonnees laten beslissen wie hoofdredacteur wordt? Moet deredactie.be aan u, beste lezer, vragen wie hier opiniestukken mag publiceren? Ik dacht het niet. Als deze stukken u niet bevallen, dan surft u toch gewoon naar een andere website. En als het aantal bezoekers de dieperik ingaat, dan zal men wel snel het aanbod aanpassen.

Zo kan het ook werken bij een politieke partij. De partijleiding heeft geen interne democratie nodig om te weten of ze goed bezig is. Er zijn genoeg feedbackmechanismes: de evolutie van het aantal leden of van de giften, opiniepeilingen, informele contacten, enzovoort.

Toch zijn de partijen kampioenen in democratisch masochisme. En zelfs steeds meer. Want zo'n voorzittersverkiezing, met al het getormenteerde gedoe van dien, dat is eigenlijk een vrij recent fenomeen. Het is een product van de Nieuwe Politieke Cultuur uit de jaren negentig. In Vlaanderen was de VLD de eerste partij die de voorzitter door alle leden liet verkiezen. Dat leverde meteen een mooi mediaspektakel op en werkte aanstekelijk op de andere partijen. Die vielen daarna als dominosteentjes voor de rechtstreekse voorzittersverkiezing. De laatste partij die het systeem invoerde, was de Volksunie. Niet toevallig was de eerste verkiezing meteen de doodsteek voor de partij.

Fake democratie

Waarom zijn de partijen zo masochistisch? Omdat ze gecharmeerd zijn door de media-aandacht die de interne democratie krijgt. Omdat ze denken dat ze op die manier een modern en dynamisch imago krijgen. Omdat ze vrezen anders als ‘dictatoriaal ‘ of ‘ondemocratisch’ te worden gebrandmerkt. Dat was jarenlang het geval met het Vlaams Blok, zij het dat de kiezer zich daar nooit veel van heeft aangetrokken.

Overigens is de interne partijdemocratie meestal fake. Bij voorzittersverkiezingen nemen de partijen vaak het zekere voor het onzekere. Ze laten enkel een consensuskandidaat in het strijdperk treden, die het dan hoogstens tegen een paar kansloze figuranten mag opnemen. De leden mogen zogezegd stemmen over de samenstelling van de lijsten bij verkiezingen. Maar via allerlei trucs bepaalt de partijtop wel wie verkiesbaar is en dus naar het parlement mag.

Of kijk naar de congressen waarop de leden de koers van de partij kunnen uitstippelen. In werkelijkheid zijn die congressen zorgvuldig geregisseerde mediaspektakels waar niets aan het toeval wordt overgelaten en alles in het werk wordt gesteld om ongelukken te vermijden. Politicoloog Wilfried Dewachter maakte er zijn hobby van om alle congressen bij te wonen en te observeren hoe de congresdeelnemers werden gemanipuleerd. Een boeiende neerslag daarvan verscheen ooit als artikel in het politologische tijdschrift Res Publica (2003, nr.1).
 

Hypocrisie

Over de echt belangrijke koerswendingen van een partij wordt zelden op een congres beslist. Begin vorig jaar mochten de N-VA-leden drie dagen lang discussiëren over een blauwdruk voor confederalisme. Maar de partijtop wist op dat moment al zeer goed dat, behoudens een electoraal mirakel, dit plan voor minstens vijf jaar in de schuif zou verdwijnen. Eerlijkheidshalve hadden ze aan de congresdeelnemers moeten vragen: “Bent u het ermee eens dat dit confederalisme geen prioriteit wordt in de campagne en bij de regeringsvorming?”.  Maar zo werkt het natuurlijk niet. Alhoewel, als de partij dat goed had geënsceneerd en er een ‘vertrouwensstemming’ van had gemaakt, dan hadden de N-VA-leden hun eigen congresresoluties waarschijnlijk met veel enthousiasme naar de prullenmand verwezen.

Als een partij dat pseudo-democratische theater nu eens gewoon achterwege zou laten. Als een partij nu eens gewoon zou zeggen: “Nee, wij hebben geen interne partijdemocratie. Het partijbestuur beslist. Punt. En als u het daar niet mee eens bent, ga dan op een ander.” Ik ben er zeker van dat de kiezers zoveel eerlijkheid enorm op prijs zouden stellen.
 

 

(Bart Maddens is politoloog aan de KU Leuven.)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen