Gestoorde Geesten - Leslie Hodge

Wanneer een Afrikaan op consultatie komt, heeft hij het vaak over boze geesten en tovenaars. Voor ons klinkt dat bizar, maar in Afrika is het geloof in geesten wijdverbreid. Uit nieuwsgierigheid ben ik erover beginnen lezen, en ik ben blijven lezen. Ik ging op zoek naar nieuwe invalshoeken om met psychologie om te gaan, maar vond schrijnende verhalen over mensen vastgebonden in de wildernis, discriminatie en verwaarlozing. Verhalen over de beperkte beschikbaarheid van psychische zorg en de lange lijdensweg die patiënten afleggen vooraleer ze medische hulp krijgen voor hun psychisch probleem.

Dit wist ik niet. Dit kan niet. Iedereen moet weten dat deze problemen bestaan. Daarom vertrok ik met regisseur Roel Nollet naar Oost-Congo.

De burgeroorlog begon hier in 1994, en het is nog altijd onrustig. Het gebied wordt geteisterd door verschillende rebellengroepen die er plunderen en moorden. Mensen leven hier in onzekerheid en in armoede. Wij trokken naar de stad Bukavu, de provinciehoofdstad van Zuid-Kivu. Hier ligt het enige psychiatrische centrum voor een gebied dat twee keer zo groot is als België. Vooraleer de patiënten in dit enige centrum terecht komen, leggen ze al te vaak een lange lijdensweg af.

Veel Congolezen denken dat iemand met een psychisch probleem bezeten is door boze geesten. Ze zijn ervan overtuigd dat een boze buur of een jaloerse dorpsgenoot hen heeft behekst. Wie iemand anders kwaad wil doen, gaat langs bij een tovenaar. Die stuurt dan geesten die ervoor zorgen dat er de ergste dingen gebeuren.

De eerste stap in de zoektocht naar hulp is een chambre de prière, een gebedshuis waar een pastoor bidt voor de zieken en de geesten verdrijft. In de buitenwijken van Bukavu hebben we zo’n gebedshuis kunnen bezoeken.

Het is vroeg in de ochtend. Vrouwen en kinderen komen naar binnen en begroeten elkaar. Een pastoor en twee helpers zitten luid op een djembé te slaan. Er wordt gezongen en uitbundig gedanst. Ik zit ernaar te kijken. En dan trekt de pastoor me plots in de groep. Ik dans mee, ik laat het gebeuren. Vrouwen vallen op de grond en raken in trance. En ook ik eindig ergens op de grond. Daarna wordt het rustig en de pastoor begint te prediken: “God geneest iedereen! God geneest alle ziektes! God geneest zonder medicatie, God kan dit! Alleen God kan dit!” Zieke mensen die dit geloven, verliezen kostbare tijd om echt geholpen te worden.

Ik geloof dat een chambre de prière ook positieve kanten heeft. Het geloof kan een bron van troost, moed en motivatie zijn. Maar de pastoor predikt onwaarheden en hij verdient er goed aan. Deze praktijken kosten mensenlevens.

Wanneer de priester niet kan helpen wordt alle hoop gevestigd op een traditionele genezer. Die gebruikt kruidenmengsels om mensen te genezen. Wij gingen ook op bezoek bij zo’n kruidendokter. Wat ik daar te zien kreeg, is hallucinant.

De “genezer” heeft vier mensen opgesloten in drie hokken aan zijn huis. Het hok is claustrofobisch klein, telkens ongeveer vier bij vier meter. Eén van zijn patiënten zit er al een half jaar opgesloten. Hij toont ons foto’s van hoe hij al zijn patiënten vastbindt aan handen, voeten en nek. Soms zijn ze geketend en hangen ze vast een aan boei. Met groot machtsvertoon laat hij zien hoe hij een van de patiënten behandelt met wat poeder. Na de behandeling vraagt hij aan zijn patiënten een gigantisch bedrag. Wie niet kan betalen, laat hij voor zich werken. Pure slavernij!

Gelukkig zijn er organisaties zoals Artsen Zonder Vakantie. Samen met Congolese psychiaters sensibiliseren ze de bevolking. Het psychiatrisch centrum Sosame in Zuid-Kivu krijgt meerdere keren per jaar Vlaamse psychiaters van AZV op bezoek die opleidingen geven en helpen waar nodig. De artsen die ik sprak zagen het centrum de voorbije jaren op een positieve manier evolueren. Maar er is nog werk aan de psychiatrische zorg in Congo.

Toch zijn er ook positieve aspecten aan hun traditionele behandelingen. Ik sprak met een Congolese psychiater. Hij vertelde over de heilzame effecten ervan. Sommige traditionele genezers zijn niet gewelddadig en voeren gesprekken met de zieke en de familie. Je kan het vergelijken met gesprekstherapie. De traditionele behandeling kan ook samengaan met de medische behandeling in het psychiatrisch ziekenhuis. Zolang de patiënten maar geen kruidenmengsels innemen.

Het is niet allemaal slecht. Maar sensibilisering is belangrijk. Iedereen moet weten dat psychische ziektes niet veroorzaakt worden door boze geesten en dat traditionele geneeskunde mogelijkheden heeft maar ook beperkingen. Ik ben ervan overtuigd dat er een mogelijkheid bestaat om deze verschillende manieren van behandelen te combineren.

(Leslie Hodge is VRT-journaliste en psychologe die voor de “Nomaden van Vranckx” een reportage maakte over psychiatrie in Congo)