"Om de doden te eren en de levenden te waarschuwen…" - Sis van Eeckhout
Zijn leven lang droeg Ludo van Eeckhout (1922-1991) als overlevende van Dachau de overtuiging mee dat hij moest getuigen én waarschuwen. "Wanneer wij (politiek gevangenen) er niet meer zijn, wie zal het dan onze kinderen, klein- en achterkleinkinderen vertellen? Wie zal hen vertellen wat gisteren gebeurd is en wat morgen opnieuw kan en zal gebeuren."
Eind april 1945 klapte het Duizendjarig Rijk in chaos in elkaar, twaalf jaar nadat in de nabijheid van München, in Dachau het eerste naziconcentratiekamp werd opgericht. Een verwoestende eeuwigheid die miljoenen mensen het leven kostte en een wereld achterliet die voor altijd zijn onschuld had verloren. Het einde van de oorlog in Europa maakte echter geen einde aan de miserie, de wanhoop, het verdriet om zoveel vaders, moeders, kinderen, broers en zussen, vrienden, buren, collega’s en wapenbroeders die het inferno niet overleefden. Of voor altijd getekend zouden blijven.
Binnenkijken in de hel
In het voorjaar van 1945 werden de laatste kampen bevrijd en gingen de poorten open van een wereld die niemand zich had durven of kunnen voorstellen. Plots kon men binnenkijken in de hel en kregen voorheen haast onbekende oorden een sinistere klank. Dachau, Ravensbrück, Majdanek, Buchenwald, Mauthausen, Bergen-Belsen, Sachsenhausen, Dora, Treblinka, Flossenburg, Sobibor, Auschwitz, Birkenau, Breendonk, Westerbork… ze zouden voortaan gepreveld worden als een gebed of een vloek. Hier werden tussen 1933 en 1945 miljoenen mensen geknecht, vernederd, mishandeld, uitgehongerd, doodgeschoten, doodgemarteld, doodgeslagen, vergast of opgehangen.
Joden omdat ze Jood waren, zigeuners omdat ze zigeuner waren, Jehova’s Getuigen omdat ze Jehova’s Getuigen waren, homofielen omdat ze homo waren. Voor geen van hen was er plaats in de geordende nazistaat. Bovendien werden ook ontelbare politiek gevangenen naar de kampen gedeporteerd. Mannen en vrouwen met een eindeloze diversiteit aan nationaliteit, huidskleur, leeftijd, beroep, sociale en culturele achtergrond, religieuze en politieke overtuiging. Maar die één eigenschap gemeen hadden: de kracht en de overtuiging om "nee" te zeggen tegen een totalitair regime dat gebaseerd was op oorlog, terreur, fanatisme, racisme en grootheidswaanzin.
Sommigen hadden de wapens opgenomen tegen de bezetter, anderen hadden meegewerkt aan een clandestiene krant of pamflet, een slogan op een muur geschilderd, een geallieerde piloot geholpen, een Joods gezin verstopt, een werkweigeraar onderdak of een kom soep gegeven. Of alleen maar een onvertogen woord gesproken…
Met regelmaat werden ook onschuldige mensen opgepakt en gedeporteerd of als represaille tegen de muur gezet.
Verzetslui van het eerste uur
Mijn moeder overleefde Ravensbrück en Mauthausen, mijn vader Dachau. Eind 1940 werden ze - onafhankelijk van elkaar - lid van dezelfde Belgische verzetsgroep. Verzetslui van het eerste uur. Na de oorlog werden Ludo en Myette man en vrouw en midden 1947 werd hen een zoon geboren.
Ik kreeg de naam van mijn grootvader Frans van Eeckhout, die op Witte Donderdag 1945 stierf in concentratiekamp Flossenburg. Als tweede voornaam kreeg ik de naam van Calixte Misotten mee, trouwe vriend en verzetsbroeder van mijn ouders. Calixte stierf in Dachau. De tol in mijn vaders familie- en vriendenkring was nauwelijks te overzien. Zijn vader - mijn grootvader - stierf dus in Flossenburg, vriend Calixte in Dachau, oom Emiel in Buchenwald, tante Marieke in Bergen-Belsen. Vele vrienden uit het verzet bleven achter in diverse concentratiekampen.
In zijn woonplaats Mol werden vanaf maart 1944 vijftig verzetslui opgepakt en gedeporteerd. Dertig zouden Mol nooit weerzien. Vooral in mijn vaders woonstraat werd meedogenloos huisgehouden door de Duitsers en hun Belgische trawanten. Na de oorlog werd de Molse Veldstraat officieel omgedoopt tot "Martelarenstraat". In 2011 werd hier een fotowand ingehuldigd met de portretten van alle Molse politiek gevangenen.
Naslagwerk over de kampen
Begin jaren '60 begon mijn vader, zoals in zijn jongere jaren, opnieuw te schrijven. Detective- en andere verhalen onder tientallen pseudoniemen. Maar met "De Getekenden" leverde hij als Ludo van Eck ook zijn eerste voldragen concentratieroman af. Gebaseerd op de gruwel van Auschwitz en het ware verhaal van Genek, Tadeusz, Janusz, en Kazimir, vier Poolse partizanen die uit het kamp ontsnapten. Tadeusz werd snel weer opgepakt en opgehangen. Met twee van de andere strijders mocht ik in 1969 in de Poolse industriestad Lodz, Wodka Wyborowa drinken. "De Getekenden" had in de Lage Landen een ruim succes, kreeg lovende recensies, werd meerdere keren heruitgegeven en vertaald, onder meer in het Russisch. Nadien volgde "De Bloedstraat" over het Getto van Warschau en nog een tiental andere, sterk gedocumenteerde romans over de kampen.
Zo breidde mijn vader ook stelselmatig zijn archief uit en groeide zijn voornemen om een naslagwerk samen te stellen met de geschiedenis van alle nazikampen. Met foto’s van toen en nu, met plattegronden, met cijfers en getuigenissen…Een onmogelijke opgave eigenlijk voor één man, zonder researchteam, die nooit foto's had leren nemen. De kampen lagen verspreid over Europa, van vele kampen was nauwelijks wat bekend, kamparchieven bleven vaak hermetisch gesloten. Maar één ding had mijn ouwe heer echter wél: de onstuitbare wil om de komende generaties te tonen wat de nazi’s hadden aangericht. Tonen hoe en wat de kampen waren geweest, tot wat massahysterie, fanatisme en racisme konden leiden.
‘Boek der Kampen’
Mijn vader overtuigde (met héél veel moeite) de uitgever van zijn detectiveverhalen om het project te financieren en het boek op respectvolle wijze op de markt te brengen. Vervolgens begon hij aan een complexe planning, een eindeloze briefwisseling met autoriteiten, ambassades, hotels, kampdirecties, internationale verenigingen van politiek gevangenen en vrienden uit het verzet. En aan een overvloed aan hectische telefoongesprekken. Wanneer men eind jaren '60 naar Warschau, Praag of Oost-Berlijn wou telefoneren, diende het nummer aangevraagd via een centrale. Om vervolgens te wachten tot men je (misschien) terugbelde. Vijf minuten of vijf uur later. Of soms ook helemaal niet.
Bleef uiteindelijk één detail te regelen: vader had een hulpje nodig om met hem door België, Nederland, Frankrijk, West-Duitsland, de DDR, Oostenrijk, Tsjechoslovakije en Polen te trekken. Van concentratiekamp naar concentratiekamp, van kamparchief naar kamparchief, van getuige tot getuige… Om te sjouwen, archieven uit te pluizen, foto’s te helpen nemen, op monumenten en wachttorens te klauteren. De lopende hogere studies moesten maar drie maanden wijken. Zo begon ik als prille twintiger, met mijn vader, aan een onwaarschijnlijke odyssee.
Maar een jaar later lag het "Boek der Kampen" in de boekhandel. Er zouden in de loop der jaren nog tien herdrukken bij drie uitgeverijen en een Franse vertaling volgen. Het boek werd ontzettend goed onthaald en een weekblad schreef: "Het Boek der Kampen zou zoals de Bijbel een plaats in elk gezin moeten krijgen." Een citaat dat hem - als absolute vrijdenker - danig beviel.
Nu ligt er dus een vernieuwde, eigentijdse versie van het Boek ter tafel. Laat het een herinnering en een groet zijn aan hen die in de kampen achterbleven, aan hen die terugkeerden en later van ons heengingen, aan de laatste getuigen die nog in ons midden zijn. Een boek om de doden te eren en de levenden te waarschuwen. Vandaag méér dan ooit.
Laat het ook een eresaluut zijn aan Ludo van Eeckhout /Ludo Van Eck, en een herinnering aan de idealen waar hij en zijn makkers voor stonden.
In de naam van de Vader,
Sis van Eeckhout
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.