Paso doble tussen Obama en Castro - Lukas De Vos

De paso doble is namelijk een dans, anders dan de mambo of de rumba, die twee partijen duidelijk identificeert: de man is de torero, de vrouw de capa, de rode lap die de stier uitdaagt. Hij draait ook tegen de klok in, een vingerwijzing. Zo hebben de VS en Cuba zich meer dan een halve eeuw – langer dan de scheiding van beide Duitslanden – zich verhouden. De bully en de bull. De slachter en de uitdager.

De toenadering tussen de kapitalistische grootmacht en de communistische vijfde kolonne was al langer bezig. Sinds de stap achteruit die Fidel Castro om gezondheidsredenen in 2006 moest zetten, lag het voor de hand dat de ideologische scherpslijperij zou afbotten onder zijn broer Raúl. De instorting van de Sovjet-Unie eind 1989, de teloorgang van de Comintern, de verzelfstandiging van de Latijns-Amerikaanse republieken en de verjaging van hun CIA-onderstutte dictaturen, het knaagde aan de symbolische waarde van Cuba.

Cuba was al sinds de Spaans-Amerikaanse oorlog van 1898 de inzet geworden van de koloniale heerschappijoverdracht. Spanje verloor zijn Caraïben, zijn Zuid-Amerika, zijn Filipijnen, en de opkomende macht van de VS nam gretig de Spaanse ruimte in. Cuba, op amper 150 km van Florida, was het logische verlengstuk van de Pax Americana – hoewel eerder de Fax Americana, de toorts van de Amerikaanse “waarden” en geldingsdrang.

Na een mislukte koop van Cuba in 1897 kreeg het land in 1902 onafhankelijkheid. In ruil voor de huur van Guantanamo trok Washington zijn troepen terug. Om verschillende nationalistische oprispingen in te dijken vielen de VS terug op betrouwbare zetbazen, met name op generaal Fulgencio Batista, die als staatshoofd tussen 1940 en 1944, en opnieuw vanaf 1952 tot zijn val in 1959 het land leidde. Toen al ging 95 % van de uitvoer naar Amerika, en was ruim drie vijfde van de suikerhandel in Amerikaanse handen. Havana werd bovendien uitgebouwd tot hoofdkwartier van de maffia.

Niettemin groef Washington zijn eigen graf door de verkoop van geweren en munitie aan Batista te verbieden vanaf 1958. De snelle erkenning door president Eisenhower in 1959 van de communistische machtsovername kon een snelle degradatie van de betrekkingen niet verhinderen. Het drieste maar weinig doordachte optreden van zijn opvolger Kennedy met de rampzalige invasie van de Varkensbaai (1961), de diplomatieke breuk, de kernrakettencrisis (1962), en acht mislukte moordpogingen op Fidel Castro, zorgden voor de stugheid die de Koude Oorlog kenmerkte.

Het is onder impuls van paus Franciscus (60 % van de Cubanen is in naam katholiek), met de hulp van de Canadezen, en door de nood van Obama om de Democratische meubelen te redden na een reeks binnenlandse blunders en mislukkingen, dat het voorbije jaar de toenadering in een versnelling is gekomen. Op 17 december kwam er een gemeenschappelijke verklaring dat de diplomatieke betrekkingen aan herstelling toe waren.

Niet dat meteen alles geregulariseerd wordt. Het handelsembargo dat al 53 jaar van kracht is, wordt maar mondjesmaat versoepeld. De antikapitalistische retoriek in Cuba blijft dominant. Maar nu er een afvaardiging van de Amerikaanse Senaat o.l.v. Patrick Leahy een driedaags bezoek brengt aan Cuba, tekenen de contouren van een normalisering zich af. Het officiële blad van Cuba, Granma, stelt vast dat de administratie van Obama effectief begint met de uitvoering van het akkoord.

Zakenreizen en toerisme blijven aan banden gelegd, hoewel het een publiek geheim is dat ze ongestraft omzeild worden. Ik zat in Havana te eten met drie jonge Amerikaanse studenten die gewoon een ticket namen naar Mexico, en van daaruit doorvlogen (met, zoals in Israël of Noord-Cyprus, een visumstempeltje op een inlegblaadje in je paspoort). De laatste hinderpaal is het Amerikaans Congres. Alleen het parlement is bevoegd om reisbeperkingen op te heffen.

Ondertussen zit er geen knip meer op de uitgaven die in Cuba gedaan worden. Het gebruik van kredietkaarten is toegestaan; reisagentschappen, verzekeringsfirma's en vliegtuigmaatschappijen mogen opnieuw hun diensten aanbieden; United Airlines staat te springen om vanuit Newark en Houston weer Havana aan te doen; de boerenorganisaties maken zich op om in de markt te springen; Cubaanse ballingen in Florida mogen voortaan vier keer meer geld overmaken aan hun familie op het eiland per trimester, 2000 dollar; en uit Cuba mag elke reiziger voor 400 dollar producten meebrengen (een kwart daarvan, echte, door een torcedor gerolde sigaren).

Er blijven een paar maars. Cuba is niet van plan de zogenaamde Amerikaanse democratie zomaar in te voeren. “Wij blijven onze vorm van samenleving getrouw”, haastte Raúl Castro zich te zeggen. Openlijke kritiek wordt ook niet zomaar aanvaard. Hoewel als gebaar van goede wil de hulpverlener Alan Gross, die een computernetwerk had opgezet voor joden en dus voor spionage 15 jaar cel kreeg, en 52 politieke gevangenen werden vrijgelaten, in ruil voor de laatste drie van de Cuban Five, spionnen die sinds eind 1990 vastzaten in de VS, blijft Havana strikt toezicht houden op dissidenties.

Ik heb het zelf meegemaakt, op de hoek van Monserrato en Progreso, dicht bij hotel Inglaterra en de Avenida de Bélgica: de politie hield een razzia op meisjes van lichtere zeden. “Ach, dat gebeurt om de drie, vier maanden”, zei een drinkebroer me, “Ze worden naar een collectieve boerderij gestuurd voor heropvoeding. En beginnen dan van voren af aan”. Mutatis mutandis geldt dat ook voor dissidenten, boze moeders van gevangenen, of kunstenaars zoals Tania Bruguera die rond nieuwjaar een open forum wou opzetten op de Plaza de la Revolución, hét plein waar de Castro's hun redevoeringen houden. Opgepakt, afgevoerd, huisarrest.

Dat is geen beletsel voor Obama om door te gaan. Peilingen wijzen uit dat de nazaten van Cubaanse ballingen niet liever vragen dan de banden aan te halen. De onverzettelijken zoals groep Alpha 66 in Miami sterven uit. Ruim 60 % steunt de president, die voor de Democraten de belangrijke hulp kan binnenhalen van zo'n twee miljoen uitgewekenen. Ook de ondernemers zijn blij. Banken mogen opnieuw filialen openen in Cuba (omgekeerd is dat nog niet het geval). En vooral de telecomsektor juicht. Geen 4 % van de Cubanen heeft internet, dat overigens duur, traag, onbetrouwbaar en ingeperkt is. Een doorbraak daar kan de Amerikaanse invloed fors versterken. Samenwerking bestaat al in de strijd tegen de smokkel in verdovende middelen en bij natuurrampen.

De paso doble is, nog wat stroef, ingezet. Maar van beide kanten lijkt het pragmatisme het te zullen halen. De VS beseffen dat het embargo mislukt is. Cuba is er op eigen houtje in geslaagd – vaak met wetenschappelijke hulp uit Europa, zoals bij de productie van ggo's – de armoede tot onder de 5 % te brengen. Castro beseft dat een nieuwe isolatie dreigt, nu zijn grote bondgenoot Venezuela ten prooi is aan steeds luider straatprotest en politiek verzet tegen de soberheidspolitiek. Het laatste relict van de Koude Oorlog mag verdwijnen. Castro zei het bijna profetisch: “Somos todos Americanos”. Maar wel met een eigen danswijze.