Arabische media kritisch over terreurdaad - Koert Debeuf

Het bericht op Twitter dat wellicht het meest werd gedeeld (42.000 keer), kwam van Iyad El Baghdadi: “Als moslim vind ik het vermoorden van onschuldige mensen in de naam van islam veel, veel meer beledigend dan een cartoon ooit kan zijn.” Iyad was niet de enige. Op Twitter en Facebook regende het veroordelingen, in het Arabisch, het Engels, het Frans en tientallen andere talen.

Na de eerste reacties op sociale media volgden de officiële reacties van de regeringen van Egypte, Saudi-Arabië, Turkije, Tunesië, Marokko, Libanon, Iran, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten, Indonesië en Maleisië, allemaal landen met een moslimmeerderheid. Ook de Arabische Liga (de unie van 22 Arabische landen) en Al Azhar (het belangrijkste soenni-instituut) reageerden meteen en veroordeelden elk geweld in de naam van de islam.

Ook de kranten volgden snel. Vooral de cartoonisten. Er verschenen snel cartoons met als titel “Je suis Charlie” in de Libanese kranten An Nahar en Al Akhbar, in de Egyptische Al Masry Al Youm en Al Ahram, in de Qatari krant Al Arabi Al Jadeed. Ook redactioneel werd heftig gereageerd. De hoofdredacteur van het in Dubai gevestigde Al Arabiya schreef dat “dergelijke daden uitgevoerd in de naam van de islam de slechtst mogelijke dienst bewijzen aan de religie en haar volgers” en dat “we helaas moeten vaststellen dat wij – moslims – onze eigen ergste vijand zijn geworden”.

Net als in Europa volgden op een eerste reeks veroordelingen ook wel wat kritische bedenkingen. De Egyptische krant Al Ahram kopte “Charlie Hebdo, een Frans satirisch magazine: vrijheid van kritiek of provocatie en blinde haat?”, terwijl Al Watan het magazine omschreef als “bekend voor zijn animositeit ten aanzien van islam”. Een andere Egyptische krant, Al Akhbar Al Youm, omschreef Charlie Hebdo als “gespecialiseerd in het beledigen van islam en het breken van religieuze taboes, met een lange geschiedenis van controverse”. De cartoonist van Al Masry Al Youm vindt dit dan weer een schande en zei in de onlinekrant Madamasr niet te begrijpen “hoe journalisten tegen hun eigen zaak aan het schrijven waren”.

Naast krantenkoppen en de eerste reacties lijkt er in de Arabische wereld nu ook echt een debat op gang te komen. Dit debat is – het moet gezegd – behoorlijk ingegeven door een diepe frustratie. Ten eerste is men gefrustreerd dat telkens als een westerling wordt vermoord dit wereldnieuws is, terwijl er geen haan naar kraait wanneer extremisten een Arabier om het leven brengen. Tijdens de aanval op Charlie Hebdo en de gijzeling de dag erop kwamen 35 mensen door een aanslag om het leven in Jemen, werden twee agenten in Egypte door een bom gedood, werden twee Tunesische journalisten door IS onthoofd, was er een dodelijke aanslag in Irak, stierven er verschillende kinderen van de kou in Syrische vluchtelingenkampen en moordde Boko Haram een volledig dorp van circa 2.000 mensen uit.

Een tweede frustratie is dat het Westen volgens veel Arabieren te laks omspringt met terrorisme en pas wakker wordt als de terreur uitbreekt in eigen land. Egyptenaren voelen zich – al dan niet terecht – miskend in hun strijd tegen binnenlands terrorisme. Libiërs voorspelden al lang het gevaar op een burgeroorlog en vroegen Europa tevergeefs om hulp in het forceren van een dialoog. Libanezen, Turken en Syriërs zien het extremisme al jaren groeien wegens het gebrek aan westerse hulp.

De derde frustratie is wellicht de belangrijkste want ze gaat veel dieper. De meeste Arabische moslims zijn de wanhoop nabij omdat hun religie de voorbije jaren bijna enkel nog op dramatisch negatieve wijze in het wereldnieuws komt. Ze zijn het moe dat ze zich telkens weer moeten verantwoorden voor zaken waarmee zij niets te maken hebben. Uitspraken als die van mediatycoon Rupert Murdoch dat "alle 1,6 miljard moslims mee verantwoordelijk zijn" zijn meer dan een belediging. Ze versterken het gevoel dat wat moslims ook doen, het toch nooit goed is. Ook al sturen alle Arabische regeringen veroordelingen uit, toch wordt er gezegd dat er niet gereageerd wordt.

Deze derde frustratie leidt evenwel niet alleen tot wanhoop. Sommige commentatoren draaien de vraag om en roepen op tot zelfreflectie. Faisal Abbas schrijft in Al Arabiya dat “de waarheid is dat wij hebben toegelaten dat de islam werd gehijackt door een troep lafaards”. Egyptische activisten verwijten de krant Al Masry Al Youm de Charlie Hebdo-cartoons te verdedigen terwijl ze het afzetten van de Egyptische satiricus Bassem Youssef toejuichten. Overal op sociale media reageert men erg kwaad op het feit dat Saudi-Arabië wel de aanslag in Frankrijk veroordeelt, maar op dezelfde dag de liberale blogger Raif Al Badawy publiek duizend zweepslagen geeft wegens “het beledigen van de islam”.

Dit soort reacties waren voor de Arabische revoluties van 2011 nauwelijks denkbaar. Ondanks enkele ongelukkige reacties en al dan niet terechte bedenkingen en frustraties, is het toch wel duidelijk dat in de Arabische wereld een nieuw debat zich ontwikkelt. Waar voor 2011 het Westen de schuld van alles kreeg, zijn er nu stemmen die roepen om interne hervormingen. Het zijn de stemmen van een generatie die er – tegen alle verwachtingen in – in slaagde om dictators van hun sokkel te halen. Het is dit debat dat op termijn het gezicht van de islam zal veranderen, in de Arabische wereld maar ook in Europa.

Ahmed, de Franse moslimpolitieagent kwam op voor de vrijheid van meningsuiting en werd daarom door extremisten als een beest afgemaakt. 99% van de Arabische moslims zegt dan ook zonder aarzeling: je suis Ahmed.

(Koert Debeuf woont in Caïro en is de auteur van “Inside the Arab Revolution. Three years on the front line of the Arab Spring.”)