De tweede lange adem van Japan - Lukas De Vos

Vorig jaar haalde zijn coalitie met de boeddhistische partij Nieuw Komeito 135 op 242 zetels in het Hogerhuis. Voor rijzende populariteit moet Abe het niet doen, hij zakt al maanden in de opiniepeilingen. Zijn schoktherapie voor de al twintig jaar stagnerende economie lijkt op een sisser uit te draaien, deze zomer raakte Japan alweer in een recessie beland. De vierde keer al in zes jaar. En toch wordt zijn aanpak, de zogenaamde Abenomics, de inzet van de vertrouwensstemming.

Abe heeft voor de vlucht vooruit gekozen. Zijn methode van Abenomics berust op drie pijlers. Verzachting van het muntbeleid. Meer overheidsuitgaven om de uitvoer aan te zwengelen. En strukturele hervormingen in de arbeidsverhoudingen. De voorbije kwartalen ging het daarmee soms op, maar meestal af. In het tweede kwartaal van dit jaar kromp de economie met maar liefst 7,3 %. Volgens deskundigen een rechtstreeks gevolg van de BTW, die van 5 naar 8 % werd opgetrokken, en meteen het binnenlands verbruik een mep gaf. Het derde kwartaal werd alweer een inkrimping van het BBP op jaarbasis met 1,6 % opgetekend. Niet bepaald een rapport om de kiezer te overtuigen.

Maar Abe gokt op drie paarden: schandalen de nek afsnijden; de verdeeldheid bij de oppositie uitbuiten; en de nationalistische gevoelens oppoken. De vrouwelijke ministers van justitie en handel moesten na beschuldigingen van corruptie de baan ruimen, dat is al moeilijk om door te slikken. Maar door de fiks gedaalde olieprijzen valt de inflatie een stuk lager uit dan voorzien, en dat is goed nieuws voor de verbruiker.

Daardoor lijkt de economie veel trager te krimpen dan verwacht, wat de aandacht van interne regeringsproblemen afleidt. Alleen: de buitenlandse schuld bedraagt nog altijd 240 % van het BBP (België is al een grote zondaar in de EU met 105 %), reden waarom kredietbeoordelaar Moody’s de rating van Japan op 1 december verlaagde.

Anderzijds is de werkloosheid teruggevallen tot 3,5 %, maar het leven wordt hoe dan ook duurder, omdat de inflatie niet in de pas blijft met prijsverhogingen.

Abe argumenteert dat hij de statische bedrijfscultuur onder stroom moet brengen. Hij heeft inderdaad het toezicht verscherpt op de rol van de managers en hun verantwoordelijkheid. Hij opent de arbeidsmarkt voor inwijkelingen. Hij verhoogt de deelname van vrouwen in het arbeidsproces. Hij wil veel verder gaan. De arbeidsmarkt liberaliseren (nog altijd zorgen de grote concerns voor een gepamperde baan tot aan het pensioen), de gezondheidszorg saneren, en vooral: het loodzware monopolie van de landbouwcoöperatieven breken.

Dat kan slagen als hij, net als Europa, een Transatlantisch Partenariaat met de VS kan afsluiten. Want The Economist heeft uitgerekend dat één zevende van het inkomen naar voedselaankopen gaat, ruim het dubbele van de Amerikanen. De invoertaksen kunnen omlaag, de bescherming van de eigen kweek wordt drastisch verlaagd.

De economische gok vervaagt natuurlijk door meer populaire assertiviteit. Na het zoveelste incident met Chinese vissers rond de Senkaku- of Diaoyu-eilanden rolt Japan met de biceps en stuurt meer oorlogsbodems en kustwacht naar het betwiste gebied. Internationaal legt Tokio uitspraken van het Internationaal Hof van Justitie naast zich neer, en herneemt lustig de jacht op walvissen in het Zuidpoolgebied. “Uit wetenschappelijke overwegingen”, luidt het – wat kan sinds 1986. Alleen: zelfs de vermindering tot een derde van de tot nu toe geharpoeneerde walvissen (zowat duizend per jaar) gaat regelrecht in tegen het vangstverbod want de voorbije tien jaar, aldus het Hof, heeft Japan liefst 3.600 dieren gevangen voor puur commerciële doeleinden.

Ook als maar 5 % van de Japanners soms walvisvlees eten. Maar zes op tien Japanners vinden walvisvaart voor zogenaamd wetenschappelijke doeleinden best goed, en daar rekent Abe op om bredere steun te krijgen.

De belangrijkste opsteker voor het herwonnen identiteitsgevoel van de Japanners zit evenwel in de herhaalde pogingen om de vredesgrondwet die de Amerikanen in 1945 oplegden aan te passen aan de huidige wereldverhoudingen. Om in het reine te komen met het besmuikte oorlogsverleden worden steeds meer zoektochten opgezet om de ruim 1 miljoen in Azië en het Stille Oceaan gebied verdwenen Japanse soldaten van toen terug te vinden en hen een eerbiedig afscheid te geven. Van misbruik van Koreaanse vrouwen als “troostvrouwen” is steeds minder sprake.

Maar vooral de nadrukkelijke inspanning om opnieuw een eigen leger op te bouwen (in plaats van de “zelfverdedigingskrachten”; de zeemacht heeft intussen al tegen piraten gepatrouilleerd in de Indische Oceaan) zorgt voor beroering in het Verre Oosten. China, Vietnam, de Korea’s, ze vrezen voor een nieuw militarisme. Maar Abe neemt geen keer. Zijn regering blijft ondanks Chinese woede de herdenkingen bijwonen aan het Yasukunischrijn, waar alle gevallenen – ook 14 terechtgestelde oorlogsmisdadigers – geëerd worden. De verloren verkiezing voor de gouverneur van het nog altijd bezette eiland Okinawa op 16 november spiegelt Abe een krachtiger nationalistische houding voor, zeker nu het negationisme in zijn rangen aan kracht bijwint. Een nieuw leger ligt dan in de lijn van de binnenlandse aspiraties.

De VS zullen allicht de andere kant opkijken of krokodillentranen storten. Want een nieuwe waakhond aan de Chinese expansiedrang komt de Zevende Vloot goed uit. Zeker nu ook een verkilling optreedt tussen Taiwan en de Volksrepubliek, na de aardverschuiving bij de plaatselijke verkiezingen – tegen president Ma en zijn integratiepolitiek met China. Alle hulptroepen helpen voor de bescherming van de vaarroutes in de Zuid-Chinese Zee.

De voorspellingen zijn navenant. Abe kan zich alweer voor vier jaar van een comfortabele meerderheid verzekeren. Als zijn verlies beperkt blijft tot een twintigtal zetels. Daar hebben zowat alle medestanders rücksichtlos op ingezet.

(Lukas De Vos was buitenlandverslaggever bij VRT-nieuws.)