Doorkijkmens - Chris Serroyen

Het schandaal vorige week met de hacking van de correspondentie tussen werkgevers en de controlegeneesheren van Mensura over werknemers die ziek vielen is de overtreffende trap. Ik wil hier niet het proces maken van de wijze waarop Mensura dergelijke gevoelige gegevens afschermt voor webpiraten. Procederen is misschien voor later. Maar wat in deze fase bovenmatig stoort is dat de politiek dit lijkt af te handelen als een fait divers. Terwijl het godverdomme de behandeling verdient van een schandaal zonder weerga.

Een samenleving die de burgerlijke rechten koestert en het niet meer dan correct vindt dat dit ook doorwerkt in de arbeidsrelatie, van zo’n samenleving zou je toch meer verontwaardiging mogen verwachten Je moet het maar meemaken. Je werkt voor een van de werkgevers die de controle op werknemers die afwezig zijn wegens ziekte toevertrouwen aan Mensura. En op een dag signaleert een kennis je dat je medische gegevens eenvoudig kunnen worden gedownload op het wereldwijde web. Inbegrepen ’nuttige’ tips van je baas voor de controlegeneesheer. Over je immuunsysteem en weerstand, hoe vaak je ziek bent geweest, een diefstal op het werk, schoonheidsoperaties, je uitgaansleven, depressie, vermoed drugsgebruik, …

Sta me toe bij geen van die ‘tips’ de werkgever en de identiteit van de werknemer, inclusief rijksregisternummer, toe te voegen. Stel u eens voor dat u er bij bent. Die kans is groot. Want zo’n 1.000 berichten zijn gelekt. Maar uit verklaringen van Mensura in de pers blijkt dat 10.000 berichten zijn gehackt.

Ik zie sommigen al denken: toch logisch dat de werkgever in al die gevallen een controlearts stuurt. Maar daar gaat het hier niet om. Het probleem is dat die gegevens ongecontroleerd en ongecensureerd worden opgeslagen. Dat ze kennelijk vrij eenvoudig kunnen worden gehackt. Dat die vervolgens op het wereldwijde web belanden. En dat dan enkel de betrokken werkgevers een informatie ontvingen. Dat totnogtoe nauwelijks iemand van de slachtoffers-werknemers al iets te horen kreeg van zijn werkgever, noch van Mensura. Dat die gevoelige gegevens – ondanks de pogingen om ze af te schermen – blijven opduiken. Want de hackers zetten deze bestanden, nadat ze verwijderd zijn, telkens opnieuw op het web. En dat ze de betrokken werknemers doorheen hun loopbaan dreigen te achtervolgen op de koop toe.

Maar nog het ergst is dat de politiek dit de normaalste zaak van de wereld lijkt te vinden. Bij ons weten heeft enkel Roel Deseyn van CD&V er spel rond gemaakt. Maar voor het overige bleef het – los van enkele berichtjes in de media – oorverdovend stil. Terwijl het – excusez les mots, opnieuw – godverdomme politiek een schandaal zonder weerga zou moeten zijn, een zaak van extreme urgentie, een allereerste prioriteit. En zou moeten leiden tot een task force met de meest betrokken beleidsverantwoordelijken. Te beginnen met een initiatief van staatssecretaris Tommelein van VLD, naar verluidt ook verantwoordelijk voor de privacy. Voor urgentiemaatregelen. Maar ook ter voorkoming van gelijkaardige schandalen. En voor een discussie te gronde, in samenspraak met de Minister van Werk, over gedragslijnen voor de controlegeneeskunde.

Je ergeren aan die lethargie, vanuit regering, maar net zo goed oppositie, volstaat niet. Het is de aard van het beestje naar een verklaring te zoeken.

Er is de – redelijk afgezaagde - duiding dat het wereldwijde web ons normbesef heeft geërodeerd. We vinden het doodnormaal ons en ons gezinsleven bloot te geven, twittergewijs en facebookgewijs. We wennen er aan dat ons zoekgedrag en onze communicatie permanent worden gescreend voor mercantiele doeleinden. En we aanvaarden sinds nine-eleven dat ook de overheden almaar dieper indringen in onze privacy, zogenaamd om ons te vrijwaren van terrorisme.

Al valt het op dat de normen vooral vervagen wanneer het gaat om de controle van werkgevers op werknemers. Om mails van werknemers te controleren. Om camera’s te plaatsen in de werkplaatsen, tot en met de kleedkamers. Om trajectcontrole te installeren in de voertuigen van vrachtwagenchauffeurs en handelsvertegenwoordigers. Tot en met de controle van het privéleven. Met reeds vorig jaar twee dieptepunten. Eerst een detectivebureau dat zijn diensten aanbiedt om werknemers te spioneren buiten het bedrijf, tot en met het schaduwen van personeelsafgevaardigden teneinde een dossier samen te stellen met het oog op een ontslag om dringende reden. En vervolgens het nieuwe eenheidsstatuut voor arbeiders en bedienden, met daarin de mogelijkheid voor de werkgever om zieke werknemers te verplichten tijdens ziekte elke dag vier uur beschikbaar te blijven voor de controlegeneesheer. De medische enkelband, hebben we het genoemd. ’t Schijnt dat de overheid binnenkort een dag organiseert over privacy op de werkvloer. Hopelijk geen feestdag.

Al is dat laatste voorbeeld van de medische enkelband ook wat symptomatisch voor een achterliggende tendens, die ook doorwerkt in het dossier-Mensura. Privacy is vooral niet meer van tel voor wie pech heeft en om die reden is aangewezen op onze solidariteit. En dat gaat het niet enkel meer om zieken, maar net zo goed om werklozen, om gerechtigden op sociale bijstand ook. Aanvaarden we überhaupt nog dat die privacy hebben? Of vallen ze ten prooi aan de vermaledijde Panopticon-benadering, waarbij ze permanent te kijk zetten. In dubbele zin. In de zin van permanente stigmatisering enerzijds. En in de zin van aanhoudende supervisie. De incidenten stapelen zich op. Nederland – op drift – achterna. En waarbij de vorige regering ook al niet vrijuit gaat. Want in de vorige regering wilde VLD per se, Nederland achterna, dat we de energie- en waterfacturen van werklozen en bijstandsgerechtigden gingen controleren. In het regeerakkoord werd daar toen aan toegevoegd dat dit ook moest gebeuren voor de bedrijven. Wat gebeurde? Enkel het eerste werd uitgevoerd. Waarop staatssecretaris Tommelein, bevoegd voor sociale fraude, nu gretig voortbouwt. Terwijl het luik naar de ondernemingen blijft steken. En terwijl zijn collega, N-VA’ster Sleurs, staatssecretaris voor fiscale fraude, alleen maar de indruk geeft dat ze de fiscale fraudeurs wil pamperen.

Alles kan erger. In Nederland gaven ze eerder dit jaar een vrijbrief aan gemeenten om camera’s op de voordeuren te zetten van bijstandsgerechtigden om uitkeringsfraude op te sporen. N-VA’ster Sarah Smeyers, voorzitter van het OCMW van Aalst, die haar begeleidingspersoneel wil inzetten als privédetectives voor haar hulpbehoevenden. Nog in Nederland is er de nieuwe participatiewetgeving die het hoogst normaal vindt dat aan bijstandsgerechtigden wordt voorgeschreven welke kledij ze moeten dragen om te gaan solliciteren. Het is het hellend vlak van een samenleving die onder aanvuring van radicaalrechts hardvochtig en meedogenloos is geworden. Waarbij zelfs de liberale partijen, die er prat op gingen steeds de burgerrechten te verdedigen, die snel overboord gooien van zodra het gaat om werknemers in problemen en om bijstandsgerechtigden. Om die burgerrechten enkel nog van stal te halen om de fiscale fraudeurs in bescherming te nemen. Zielig.

(Chris Serroyen is hoof van de ACV-studiedienst)