Middenveld, Tweestromenland - Jan Van de Poel

De vraag lijkt te suggereren dat sociale bewegingen bij een bepaalde tijd en plaats horen. De vakbeweging zou enkel legitiem zijn in tijden van slavernij met werkdagen van meer dan 12 uren waarin hard labeur dient te gebeuren in mensonwaardige omstandigheden. De vakbonden horen bij de tijd van priester Daens of bij ontwikkelingslanden waar arbeidsvoorwaarden vaak herinneren aan het Aalst van Charles Woeste.

Toch heeft de moderne vakbeweging nog een rol te spelen in een land als België waar het beheer van de sociale zekerheid grotendeels in handen is van de ‘sociale partners’ die via dialoog op zoek gaan naar consensus. Dat maakt het socio-economisch beleid in ons land misschien wat aan de trage kant. Het biedt tegelijk ook bescherming en compensatie aan de verliezers van de ‘vooruitgang’.

Naast de bonden vonden nog heel wat andere organisaties het de moeite door de straten van Brussel te trekken. De ontwikkelingsngo’s waren daarbij, de milieubeweging, de vredesbeweging en heel wat andere organisaties die deel uitmaken van de zogenaamde nieuwe sociale bewegingen. De agenda van deze bewegingen durft al eens verschillen van de vakbonden, maar wat hen bindt is blijkbaar de overtuiging dat er wel een alternatief beleid mogelijk is, in tegenstelling tot wat de regering beweert.

Het middenveld kan je grosso modo opdelen in twee stromen: de ‘oude’ en ‘nieuwe’ sociale bewegingen. De ‘oude’ bewegingen, zoals de vakbonden, ontstonden op de ‘oude’ breuklijn tussen arbeid en kapitaal terwijl de ‘nieuwe’ bewegingen zich beroepen op ‘postmaterialistische’ waarden zoals de zorg voor de natuur of bekommernissen om de armoede in de derde wereld.

De ‘nieuwe’ bewegingen, ondertussen gaan ze toch ook al mee sinds de jaren 70, onderscheiden zich in hun manier van organiseren en mobiliseren. Ook hun plaats in het beleid vertoont grote verschillen. De ‘oude’ vakbeweging is historisch gezien via het overlegmodel in het beleid ingebakken net omdat het verstorend potentieel van de beweging zo groot is. Als het moet kon en kan de vakbeweging het land (en vooral zijn productieproces) stil leggen.

Dat geldt natuurlijk niet voor de nieuwe sociale bewegingen. Toch zijn die bewegingen aanwezig in het beleid via adviesraden. Dat is niet het resultaat van een krachtmeting of van de grote representativiteit van de bewegingen, maar van andere voordelen die ze politici kunnen bieden. De nieuwe bewegingen laten politici toe een deel van het electoraat aan te spreken en ze kunnen de rol van de zuilen overnemen als klankbord.

Dat maakt het beleid wel democratischer, maar je kan wel de vraag stellen of dat Tweestromenland op zich democratisch genoeg is. Is dat middenveld vandaag voldoende ‘permeabel’ om nieuwe initiatieven en bezorgdheden op te slorpen? Vandaag ziet dat middenveld zich geconfronteerd met de verzuchtingen van een deel van de bevolking dat ‘zich bevindt in een proces van integratie en gemakkelijk slachtoffer wordt of zich slachtoffer voelt van allerlei vormen van discriminatie’, zoals Mark Eyskens het uitdrukte in een eerder stuk op deze pagina’s.

De mensen die vandaag, soms moeizaam, een plaats zoeken in onze samenleving worden onvoldoende aangesproken door het middenveld zoals het er vandaag uitziet. Ringland is een mooi voorbeeld. Uiteindelijk is dat prachtige en beloftevolle initiatief ook vooral het vehikel van een mondige, goed opgeleide middenklasse.

Het ontbreken van een Vlaamse variant van de Sinterklaasdiscussie is ook een teken aan de wand. Ik pleit er niet voor het Nederlandse voorbeeld achterna te hollen. Daar werd de discussie wel erg luid en agressief gevoerd. Toch lijkt het veelzeggend dat zelfs de progressieve Vlaamse elite eerder schouderophalend reageert, terwijl de racistische elementen in het populaire kinderverhaal toch niet genegeerd kunnen worden. In die optiek is de nieuwe ‘burgerrechtenbeweging’ van Abou Jahjah een interessant initiatief, al valt te betwijfelen of de weerstand die de boodschapper oproept de kracht van de boodschap niet in de weg staat. Dat debat heeft een krachtige en geloofwaardige spreekbuis nodig, die vandaag ontbreekt in Vlaanderen.

Een meer divers middenveld lijkt de uitkomst te zijn van een succesrijke integratie eerder dan de voorwaarde. Het middenveld heeft dus niet minder, maar meer ruimte nodig om honderd bloemen te laten groeien. Tegelijkertijd is het ook aan het middenveld zelf om de ruimte te laten.

(Jan Van de Poel is historicus en politicoloog)