Bewust worden van het racisme - Bleri Lleshi

‘God heeft de blanke man gemaakt, de duivel de mulat’ luidt een bekende gezegde uit de achttiende eeuw. U kent ongetwijfeld woorden zoals ‘creool’ of ‘mulat’. Wat de meesten onder ons niet weten, is waar deze woorden vandaan komen. Ze zijn met name een verwijzing naar dieren. In Zuid-Amerika waar je heel wat gemixte mensen hebt, vind je ook het meest dergelijke woorden. Coyote, lobo, cambujo, albarzado allemaal woorden van bepaalde mixen die naar dieren verwijzen.

Bij de Portugezen werd crioulo (Creole) gebruikt voor slaven die geboren werden in het huis van hun meester. De vergelijking ging met een kip die niet buiten was gekocht, maar thuis geboren. Creole komt van het Latijnse creare, en een van de betekenissen van dit woord is broeden. Ook cabrito - de mix van een blanke met een mulat - is een verwijzing naar een dier, namelijk een jonge geit. Mulat komt trouwens van het woord ‘mule’ wat een nakomeling is van een paard en een ezel. In de meeste Europese landen werden mulatten als zwarten gezien en hadden ze beperkte rechten. In Frankrijk bijvoorbeeld mochten ze niet dienen in rechtbanken noch in het leger en ze waren uitgesloten van het praktiseren van geneeskunde. In de Nederlandse koloniën in Azië was het niet toegelaten voor niet-blanke mensen om naar Europa te reizen. Races of man, geschreven door Robert Knox en gepubliceerd in 1850, geldt als een van de eerste boeken over ras. Over de mulatten schrijf Knox dat het een ‘waardeloos ras’ is dat geen toekomst heeft. Brazilië, waar je misschien nog steeds de meeste gemixte mensen vindt, vond hij een horror. Een ondergang vond hij dat. Over de Roma’s schreef hij dat deze mensen een mix zijn van barbaren en wilden. Het is dit soort racistisch werk dat gecategoriseerd kan worden als wetenschappelijk racisme dat ons denken tot en met vandaag blijft beïnvloeden.

Het racisme heeft geleid tot miljoenen slaven die niet alleen richting Amerika werden afgevoerd, maar ook naar de Arabische wereld. Er is sprake van ongeveer 18 miljoen slaven die via de trans-Saharahandel van Afrika naar het Midden-Oosten werden gebracht. Via de trans-Atlantische route werden 12,5 miljoen Afrikanen naar het Amerikaans continent en de omringende eilanden gevoerd. Volgens berekeningen zijn 2,5 miljoen slaven onderweg naar die bestemmingen gestorven. Behalve slavernij heeft racisme geleid tot het uitmoorden van inheemse volkeren. De meeste historici zijn het erover eens dat continentaal Amerika een bevolking telde van ongeveer 60 miljoen mensen op het moment dat de Europeanen daar belandden. Twee eeuwen later bleven van die 60 miljoen nog geen 5 miljoen mensen over. Op de Caraïbische eilanden verdwenen op twee generaties tijd 3 miljoen mensen.

De racistische stereotypes die werden opgebouwd en door de eeuwen heen verspreid via de kerk, de intellectuelen en de politiek konden niet anders dan tot zware drama’s leiden. Vooral na de opkomst van het nationalisme werd de situatie explosief. Stereotypes en wetenschappelijk racisme - dat mainstream was geworden - werden door allerlei nationalistische politici gebruikt om bepaalde volkeren, minderheden aan te vallen. In het geval van de Armenen en de Joden leidde dat zelfs tot genocide.

De Armeense genocide is een ander voorbeeld dat aantoont dat racisme niet alleen een zaak is van het blanke Westen. De Jonge Turken, een Turkse nationalistische beweging, zou het politieke landschap in Turkije voorgoed veranderen. Voor hen was Anatolië de kern van het Ottomaanse Rijk en daarom moesten de mensen die er woonden Turken zijn. Voordien werd in het Ottomaanse Rijk vooral onderscheid gemaakt op basis van religie, maar met de opkomst van het nationalisme werd er steeds meer over rassen gesproken. Armenen werden voorgesteld als profiteurs en agenten van Rusland die Anatolië wilden verdelen. Tussen 1894 en 1896 werden ongeveer 250.000 Armenen vermoord, maar het ergste moest nog komen. Tussen 1915 en 1916 zijn ongeveer 1 miljoen Armenen vermoord. Een groot aantal kon ontsnappen door te vluchten naar Rusland of verder te immigreren naar Frankrijk en de Verenigde Staten.

De Armeense genocide ligt heel gevoelig bij de Turken, en toch is het belangrijk om erover te praten, want in Europa geldt dit als de eerste genocide. Het is de eerste keer dat we duidelijk zien hoe een minderheidsgroep wordt geviseerd door een staat. De centrale Turkse overheid was samen met de lokale besturen betrokken bij de deportatie en moordpartijen. Een van de grote verantwoordelijken voor deze genocide was Talât Pasha, leider van de Jonge Turken en grootvizier tussen 1917 en 1918. Hij was er zelf fier op want hij liet aan westerse ambassadeurs weten dat hij in drie maanden tijd meer had gedaan om de Armeense kwestie ‘op te lossen’ dan Sultan Abdul Hamid II in dertig jaar. Het is geen toeval dat Talât Pasha uiteindelijk in 1921 door een Armeen werd neergeschoten.

De Armeense genocide zou niet de laatste zijn. In Duitsland zou een genocide volgen die geldt als een van de dieptepunten in de menselijke geschiedenis. Er circuleerden in Duitsland veel stereotypes over de joden. Ze zouden rijk zijn en de financiën en industrie controleren, en vooral de staat en de mensen uitbuiten. Wilhelm Marr was een van de eerste auteurs die openlijk dergelijke stereotypes verdedigden en richtte zelfs de Anti-Semitische Liga op. Een andere auteur was Houston Stewart Chamberlain, die anti-joodse propaganda schreef. Chamberlain was een Brit die de Duitse nationaliteit kreeg en lid werd van Duitse nationalistische kringen. Zijn boeken waren heel populair in Duitsland en Adolf Hitler was een van zijn grote fans. Voor zijn ideeën in ‘Mein Kampf’ maakte Hitler goed gebruik van het werk van Chamberlain. Hitler zou Chamberlain meermaals ontmoeten en hem zelfs lid maken van de Nazipartij. Beide waren overtuigd van de blanke superioriteit en meer bepaald van het Arische ras. Zoals Knox een hekel had aan Brazilië omwille van de mix van volkeren, zo hard ging Hitler tekeer tegen Wenen omdat het een Babylon van rassen zou zijn. Wat volgde toen Hitler later aan de macht kwam, staat te boek als de Holocaust waarbij miljoenen joden werden vermoord. Als Hitler de kans zou hebben gekregen, dan waren dat er nog meer geweest, want volgens de plannen van de nazi's moesten alle 11 miljoen joden in Europa uitgeroeid worden en plaatsmaken voor blanke Duitsers. Niet alleen de joden werden geviseerd. Hier zien we weer dat verboden werd dat mensen zouden trouwen met ‘vreemde rassen’ of ‘minderwaardige minderheden’. Bovendien werd ook de jacht geopend op Roma’s en zwarten. Minstens een half miljoen Roma’s werden vermoord door de nazi’s. Zoals in de tijden van de kruistochten ging het om zuiverheid. Terwijl men in de middeleeuwen over ‘zuiver bloed’ sprak, ging het in het begin van de twintigste eeuw over ‘zuivere rassen’.

In de 21ste eeuw is het niet beter gesteld met het racisme. Racisme bestaat nog steeds, nu zelfs in nog meer verschillende vormen. Ook Vlaanderen en België lijden onder het racisme. Er zijn tientallen voorbeelden van racisme bij de politie, in de politiek, op de arbeidsmarkt enz. Op de arbeidsmarkt bijvoorbeeld zien we dat 22% van de hooggeschoolde migrantenjongeren werkloos zijn, terwijl dat bij autochtone jongeren slechts 6% is. Het racisme binnen het onderwijs is geïnstitutionaliseerd. Getuige daarvan het lage aantal migrantenjongeren dat doorstroomt naar universiteiten. Op geen enkel niveau, van lokaal tot federaal, hebben we harde maatregelen gezien tegen het racisme.

Op Europees niveau is het niet beter gesteld. Zoals eerder gezegd is de situatie in de 21ste eeuw van de Roma’s in Europa onaanvaardbaar. In Griekenland zijn verschillende mensen vermoord omdat ze een andere kleur hebben dan de blanke autochtoon. De Europese Unie opent regelmatig de jacht op migranten, zoals momenteel met de politieoperatie Mos Maiorum.

Ook buiten Europa blijft racisme een probleem. In Arabische landen zoals de Arabische Emiraten en Qatar is er een ongezien racisme jegens Pakistani, Bangladeshi en Indiërs die in deze landen werken, het is een van de meest treffende voorbeelden van moderne slavernij. Verschillende minderheden worden dagelijks met racisme geconfronteerd in de Arabische wereld. Zo is ook racisme tegen zwarte Afrikanen er een hardnekkig probleem. In landen zoals Libië en Marokko werden verschillende zwarte Afrikanen vermoord omdat ze zwart waren. In Indië is hetzelfde gaande, ook daar is de afgelopen jaren de jacht op Afrikanen geopend.

Racisme is dus nog lang niet een probleem van het verleden, bovendien heeft het diepe wortels zoals ik heb trachten aan te tonen. Het is daarom belangrijk om geïnformeerd te worden en de geschiedenis te kennen om racisme beter te begrijpen. We kunnen racisme maar bestrijden als we ons bewust zijn van het racisme dat in elke samenleving bestaat.

Pas als we ons bewust worden van de vooroordelen, stereotypes, discriminatie en racisme die bestaan en de wortels ervan, dan pas zullen we minder vaak horen: “Ik ben geen racist, maar...”.

Lees hier deel 1 van dit essay.

Bleri Lleshi is politiek filosoof en auteur van De neoliberale strafstaat, EPO, 2014