De "trado's" van Spanje - Sven Tuytens

In Spanje eindigen de gesprekken met Podemos. Het is een domino-effect dat niet meer te stoppen valt en zowel voor- als tegenstanders fascineert. Met amper 200 000 euro in kassa voerde de piepjonge partij een verkiezingscampagne voor de Europese verkiezingen. Tegen alle verwachtingen in won de nieuwkomer vijf zetels in het Europees parlement en werd meteen de nummer vier van het Spaanse politieke landschap. Het volgende doel van Podemos zijn de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar. De traditionele partijen PP en PSOE, die sinds de dood van dictator Franco afwisselend regeren, worden zenuwachtig. Podemos staat op het punt om de leegbloedende socialistische reus voorbij te steken. De PSOE weet niet meer van welk hout pijlen te maken en kan vandaag amper 22 procent van de stemmers achter zich scharen.

Wie zich afvraagt waar de indignados van de Puerta del Sol gebleven zijn, krijgt een helder antwoord. Podemos is een gevolg van wat er aan de Puerta del Sol startte. Ze is het bewijs van een mentaliteitswijziging bij de jeugd – voornamelijk universiteitsstudenten – die misnoegd zijn over de traditionele politiek, waarbij twee partijen afwisselend regeren en geen enkele ambitie hebben om belangrijke veranderingen teweeg te brengen.
Een andere belangrijke verklaring voor de snelle opmars van Podemos is de diepe en slepende economische crisis. Een crisis die honderdduizenden jonge Spanjaarden tot de werkloosheid, ondertewerkstelling of zelfs tot emigratie dwingt. Niet iedereen draait evenredig op voor de gebroken potten van deze crisis en de inkomensongelijkheid blijft stijgen.
Maar de belangrijkste factor die deze partij zo succesvol maakt is de diepgewortelde corruptie bij de traditionele partijen. Er blijven nieuwe corruptieschandalen aan het licht komen. Vrijwel geen enkele politieke partij gaat vrijuit. Keer op keer doen partijvoorzitters alsof hun neus bloedt en dat zorgt voor veel verontwaardiging. Er bestaat een blijvend gevoel dat alle politici onder één hoedje spelen.
Daarom worden de woordvoerders van Podemos op gejuich onthaald wanneer ze herhaaldelijk het woord ‘kaste’ gebruiken, verwijzend naar de politici, rechters en hoofdredacteurs die in sommige corruptieschandalen verkiezen om de andere kant uit te kijken.
Zolang een diepgaande en oprechte vernieuwing in de Spaanse politiek uitblijft, zal Podemos aan kracht blijven winnen. Het is nu aan de politieke partijen om zelf schoon schip te maken door corrupte partijleden te verbannen en hen voor de rechtbank te slepen.

Podemos is geen project van een nieuwe linkse partij, maar het resultaat van een burgerinitiatief dat democratie ziet als een systeem van rechtstreekse participatie van de bevolking. Via volksvergaderingen wordt een politiek programma voorgesteld - “Democratie van beneden naar boven,” zegt men bij Podemos. De deelnemers aan de rommelige volksvergaderingen van de Puerta del Sol in de lente van 2011, zijn nu de actievoerders van goed georganiseerde burgerbewegingen, zoals ‘Stop Deshahucios’, de beweging die het opneemt tegen de gedwongen huisuitzettingen. Daar waar de indignados er in 2011 met moeite in slaagden een paar basiseisen te formuleren, staat Podemos nu met een min of meer duidelijk programma klaar.

Is het programma van Podemos wel realistisch? “Radicaal,” zeggen tegenstanders, “Laten we het proberen,” zeggen voorstanders. Bovenaan het 50-punten programma van Podemos staat hoe de torenhoge overheidsschuld aangepakt moet worden. Podemos wil ophouden een deel van die schuld nog langer af te betalen. Spanje hoeft zich niet langer neer te leggen bij de beslissingen van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Monetair Fonds. Eerst de belangen dienen van de vooraanstaande betrokkenen en dat zijn de Spanjaarden, zegt men bij Podemos.

Om de macht van de financiële sector in te perken, worden de banken genationaliseerd. Er komt een sterke overheidscontrole op de energiesector en indien nodig wordt die ook genationaliseerd. Podemos wil een zware belasting op grote fortuinen en is ook van plan om het bankgeheim af te schaffen.

Veel Spanjaarden geloven niet meer in verkiezingsbeloftes. Van het programma waarmee de Volkspartij verkozen werd, blijft niets meer over. De economische crisis blijft duren en veel conservatieve kiezers voelen zich bedrogen. Wat aanspreekt bij Podemos is een contract dat alle Podemos-kandidaten ondertekenen wanneer ze hun ambt opnemen. Wijken ze van het programma af, dan worden ze automatisch aansprakelijk gesteld en moeten ze opstappen.

Podemos wil alle parlementaire privileges afschaffen en politici mogen in de toekomst enkel aan twee ambtstermijnen deelnemen.

Als het van Podemos afhangt moeten de lonen omhoog om de koopkracht van de Spanjaarden weer op gang te trekken. Podemos staat voor een 35 uren werkweek en iedereen mag vanaf 60 met pensioen. Het zal bedrijven die winst maken verboden worden om nog langer werknemers te ontslaan. Dat gaat allemaal natuurlijk veel geld kosten. De staatskas zal extra geld ontvangen via de resultaten van een bikkelhard optreden tegen belastingsontduikers. De militaire uitgaven gaan drastisch omlaag en er komt een luxe-BTW tussen 30-35 % op een lange lijst luxe-artikelen.

Aanvankelijk beschouwden zowel de Volkspartij als de Spaanse socialisten, Podemos als een zootje grappenmakers. Het was een grote fout om het potentieel van de beweging te onderschatten.

Sommige politici van de Volkspartij hebben er niets beter op gevonden dan één van de belangrijkste woordvoerders van Podemos, Pablo Iglesias, belachelijk te maken door hem bijvoorbeeld ’Paardenstaartje en zijn bende’ te noemen. Dat zorgde ervoor dat Podemos zijn invloed onder de jeugd alleen maar vergrootte. Men moet zich vragen stellen wat er aan de hand is wanneer 21 procent van een bevolking beslist om haar stem aan een onbekende partij te schenken.

Wat maakt de 36-jarige leider van Podemos, Pablo Iglesias Turrión zo populair? Hij is professor politieke wetenschappen aan de Complutense, de universiteit van Madrid. Tussen de andere jonge academici heeft hij de mede-oprichters van Podemos en zijn publiek gevonden. In tegenstelling tot veel andere politici weet hij wel wat er bij de jeugd leeft.

Een andere troef van Pablo Iglesias is dat hij vlot praat en in tv-debatten moeilijk te kloppen valt. Zijn succes heeft hij te danken aan Tele K, een lokale tv zender in Vallecas, een voorstad van Madrid waar hij het gezicht van een programma was dat sociale en politieke thema’s bespreekt.

De tegenstanders van Podemos waarschuwen voor een situatie van chaos en onstabiliteit als de ideëen van Podemos ooit realiteit zouden worden. Zelfs al zijn niet alle aanhangers van Podemos het helemaal eens met het programma, toch willen velen de nieuwkomer een kans geven. Zolang men weigert naar de jeugd te luisteren, zolang de tradionele partijen de ideëen van de jeugd weglachen, zal het Podemos-effect blijven duren.

Podemos dwingt de politieke wereld om te vernieuwen. Sommige partijen dreigen helemaal in de schaduw van Podemos te verdwijnen, zoals Izquierda Unida, die er maar niet in slaagt de Spaanse jeugd te verleiden. De Spaanse socialisten trachten nu te leren uit het succes van Podemos. De oude partijvoorzitter Alfredo Pérez Rubalcaba heeft plaats gemaakt voor de jonge Pedro Sánchez, hun eigen Pablo Iglesias bij wijze van spreken. Maar er zal veel meer nodig zijn om het vertrouwen van de Spaanse kiezer - en vooral de jeugd - terug te winnen. Voorlopig wordt Podemos alles vergeven. De nieuwkomer is fris en kan niets verweten worden. Er is dus geen enkele reden waarom het succesverhaal van Podemos nu plots zou eindigen.

(Sven Tuytens is VRT-correspondent in Madrid.)