Gemeenschapsdienst is geen vrijwilligerswerk - Eva Hambach

Vrijwilligerswerk werd en wordt in sterk etatistische regimes meer dan eens gelijkgesteld aan gemeenschapsdienst. Verplicht: niet omdat je wil maar omdat je moet. Met naamlijsten en sancties als je er niet aan deelnam. Het park opkuisen, de stoep vegen, verharde hondendrollen opruimen, veel soorten taken, de ene al denigrerender dan de andere. De mensen zagen er absoluut het nut niet van in.

Dan gaan uitleggen dat vrijwilligerswerk boeiend en interessant is, dat je jezelf ermee kan ontwikkelen, je je eigen grenzen kan ontwikkelen en competenties ontwikkelen, is onbegonnen werk zodra het verplicht is. In Vlaanderen, in België en bij uitbreiding in de hele Europese Unie blijft een van de basisbeginselen van vrijwilligerswerk dat het vrijwillig gebeurt, uit vrije wil, zonder dwang.

Nu is er sprake van het invoeren van een verplichte gemeenschapsdienst, die langdurige werklozen zal forceren zich nuttig te maken voor de samenleving. Zolang er duidelijk gemaakt wordt door de beleidsmakers dat die gemeenschapsdienst een totaal ander concept is dan vrijwilligerswerk, is het niet aan ons als Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk vzw, hiertegen in te gaan.

In de praktijk zien we echter dat de concepten op een hoopje worden gesmeten, dat mensen het verschil niet meteen zien tussen gemeenschapsdienst en vrijwilligerswerk. Dat doet afbreuk aan het vrijwilligerswerk, dat zich kenmerkt door de vrije keuze van mensen om zich al dan niet te engageren.

Als het onverplichte karakter in het gedrang komt, zitten we op het spoor van activeringstrajecten die door OCMW's, VDAB, en overheden allerhande worden opgezet. Die hebben een andere finaliteit dan het vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk draait in essentie om samenwerken, het ontwikkelen van initiatieven en activiteiten opzetten waarbij mensen zich goed bij voelen, net omdat ze op basis van hun specifieke talenten, voorkeuren en capaciteiten zelf opteren voor de organisatie, vereniging, lokaal bestuur waar ze willen vrijwilligen. Of zelf een initiatief op poten zetten.

De verplichte "vrijwilliger" heeft die keuzes niet. Een controlerend orgaan zal in hun plaats bepalen waar, hoe, wanneer ze zich dienen in te zetten. Zolang het maar nuttig is, en te vrezen is dat, op basis van de praktijken die we nu al kunnen optekenen, weinig tot geen rekening houdt met wat de werkloze graag wil doen, wat hij kan. Dat leidt wel meer dan eens tot het perverse effect dat een werkloze die zich al jaar en dag inzet voor 'zijn' engagement, daarmee moet ophouden omdat het beschouwd wordt als niet nuttig, irrelevant of te plezant.

Bovendien stelt zich de vraag of vrijwilligersorganisaties nu nog meer van deze gedwongen vrijwilligers zullen moeten opnemen. Dat is niet evident en zelfs niet correct, omdat een probleem van de arbeidsmarkt in feite op vrijwilligersorganisaties geprojecteerd wordt. Ze zijn niet uitgerust, noch met financiële noch met menselijke middelen om een degelijke begeleiding te voorzien. De kans dat de inschakeling dan problematisch verloopt, is reëel, waardoor mensen die niet meer aan de bak komen op de arbeidsmarkt, mogelijk ook nog eens een mislukking (zelfs daar) ervaren in het vrijwilligerswerk.

Tot slot is vrijwilligerswerk in feite een inzet waarmee mensen geen materiële voordelen bij beogen, het gaat immers om onbezoldigde inzet, voor het plezier, om de sociale cohesie te versterken of omdat het gewoon deugd doet te kunnen vrijwilligen. De verplichte langdurige werkloze moet het om zijn uitkering veilig te stellen.

Nee, dat is absoluut geen vrijwilligerswerk.

(De auteur is directeur van het Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk vzw)