Religies zijn bron van oorlog en vrede - Mia De Schamphelaere

Terreuraanslagen en oorlogsmisdaden worden religieus gelegitimeerd. Mensen worden vervolgd en uitgemoord enkel omwille van hun geloofsovertuiging. Religieus homogene gebieden worden manu militari afgedwongen.

Voor de publieke opinie lijken religies dan ook meer en meer een bron van verdeeldheid en spanning tussen mensen, een bedreiging zelfs voor de wereldvrede.

Het buitenlands conflict is bovendien nooit ver weg. Al onze steden zijn wereldsteden geworden met inwoners met verschillende achtergronden, godsdiensten en culturen. Elke gewelddaad tegenover onschuldige slachtoffers veraf treft ook mensen dichtbij die zich met land- en geloofsgenoten verbonden voelen.

Vanuit onze verlichte westerse beschaving wordt al te gemakkelijk het religieuze verschil aangeduid als de oorzaak van het oorlogsgeweld. Maar zeker vanuit Europa past bescheidenheid bij het oordelen over buitenlandse conflicten.

Onze twintigste eeuw had alles in zich om de verlichtingsidealen van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid in het concrete samenleven om te zetten, maar is uitgedraaid op het meest gewelddadige tijdperk uit de menselijke geschiedenis met gruwelijkheden tegenover onschuldige burgers en een op massaschaal georganiseerde genocide. Er kunnen nooit genoeg herdenkingsplechtigheden zijn om de verschrikkingen van ”onze” twee wereldoorlogen voor ogen te houden.

Wel toonde Europa na het slagveld, merkwaardig snel, de veerkracht en de moed om opnieuw te beginnen, om de dialoog aan te gaan, om samen te werken.

Onze landen leven nu in vrede met elkaar, uit overtuiging maar vooral omdat we ons aan elkaar gewaagd hebben. Binnen de Europese Unie en de Muntunie zijn we voor onze vrijheid, onze welvaart en ons welzijn zo afhankelijk van elkaar dat conflicten nooit meer eigen voordeel kunnen opbrengen.

Elk militair conflict kent een complexe voorgeschiedenis. Landen voelen zich in hun bestaansrecht bedreigd, buitenlandse mogendheden willen invloed in grondstofrijke gebieden, wapentrafikanten zoeken winstgevende afzetgebieden, bevolkingsgroepen voelen zich gediscrimineerd in hun eigen land.

De oproepen tot geweld in naam van een religie zijn dan vaak maar een handige mobilisatietruc bij het uitvechten van dieperliggende conflicten.

Westerse journalisten, die meestal zelf niet erg vertrouwd zijn met religieaangelegenheden, hebben het moeilijk om een genuanceerd beeld te brengen.

Het is simplistisch om de islam als één en ondeelbaar voor te stellen. De aanspraken die IS maakt op de islam om hun terreur te rechtvaardigen, worden door moslimwijzen uit verschillende landen afgewezen en veroordeeld.

Zo verklaarde de grootmoefti van Saudi-Arabië dat de jihadisten van IS de vijand nummer één zijn van de islam. Ook Turkse moslimgeleerden deden dat. IS vernietigde trouwens ook islamitische moskeeën en heiligdommen, zoals de graftombes van de Soefi-mystici.

En de meeste moslimgelovigen bij ons zijn even verbijsterd als wij bij het aanzien van de wreedheden en terreurdaden door IS begaan. Het gaat dus niet op om de hele islam verantwoordelijk te stellen voor één extremistische en gewelddadige terreurorganisatie.

Ook bij ons werden godsdiensten eeuwenlang ingezet en misbruikt om politiek gezag en wereldlijke macht te legitimeren. Vaak werden ze door politieke machthebbers tegenover elkaar uitgespeeld en zo werden verschillen in religieuze opvattingen een argument voor oorlogsvoering en gebiedsuitbreiding.

Nu de instellingen bij ons gedemocratiseerd en geseculariseerd zijn, moeten de godsdiensten geen politieke doeleinden meer dienen. De scheiding tussen kerk en staat garandeert niet alleen een onafhankelijke overheid, maar beschermt ook de eigenheid van de religies.

In die zin betekent de secularisering niet zozeer het einde van de religie maar eerder een kans om in vrijheid te groeien in spiritualiteit en zingeving. Dat is alleen maar mogelijk als geloofsbeleving een mensenrecht is als elk ander mensenrecht. En als de seculiere overheid de vrijheid van godsdienst waarborgt voor zowel de traditionele als de nieuwe religies.

De strijd tegen het extremisme en de fundamentalistische terreur moet ook hier gevoerd worden. Verschillende overheden werken aan deradicaliseringsprogramma’s om te voorkomen dat nog meer jongeren van bij ons zich aangetrokken voelen om met de inzet van hun leven een heilige oorlog te voeren en daarbij niets of niemand te ontzien. Hierbij is de strijd tegen armoede, uitsluiting en discriminatie belangrijk, maar niet voldoende.

De deradicaliseringsprogramma’s hebben alleen maar kans op slagen als ze het idealisme bij jonge mensen niet negeren. Jongeren hebben nood aan waardevolle doelen. Ze willen zich verheffen, hun leven inzetten voor iets bijzonders. Jongeren zijn zinzoekers en willen graag iets belangrijks te doen hebben.

Zijn leven positief inzetten voor anderen en voor een betere wereld kan ook heldhaftig zijn. Bijzonder heldhaftig soms als we denken aan reddingswerkers, ebola-artsen of vluchtelingenbegeleiders. Zijn we zelf nog wel hoopvol genoeg om jong idealisme te ontdekken en oprecht te waarderen en vooral niet als naïef af te serveren?

De grote religieuze tradities zoeken alle naar een leven in vrede met zichzelf en de wereld. Ze zoeken een antwoord op de vragen over zin en betekenis van ons bestaan. Die zin kan nooit liggen in oorlog en geweld, in de zelfvernietiging, in de uitroeiing van de mens zelf.

Als religies met elkaar in gesprek gaan, is dat niet om het eigen gelijk te halen, maar om elkaar meer te waarderen en vooral zichzelf beter te begrijpen. Zonder dialoog tussen landen, culturen en godsdiensten is er geen vrede mogelijk. Bij oorlogsdreiging is spreken altijd beter dan zwijgen. De diplomatieke conferenties en vredesbemiddelingen op het internationale forum zijn dan belangrijk.

Maar de internationale politiek mag ook de positieve invloed die kan uitgaan van een interreligieuze dialoog niet onderschatten. Alleen een oprechte interreligieuze dialoog kan de argumenten om in naam van een geloof ten strijde te trekken, ontmaskeren.

(De auteur is eresenator voor CD&V)