Laat Wesphael vrij! - Jan Nolf

Om niét met de van moord op zijn echtgenote verdachte Benard Wesphael te beginnen: de overbevolking van de Belgische gevangenissen is vooral een probleem van voorhechtenis. Het nieuwe totaalrecord op 1 april 2014 beliep 11.769 gevangenen (op 9.592 plaatsen), maar de hoofdoorzaak daarin was vooral de instroom van verdachten of beschuldigden, die wachten op onderzoek of proces.

In 2006 verbleven volgens het International Centre for Prison Studies 38% van de Belgische gevangenen in voorhechtenis: op Luxemburg na stond daarmee België toen aan de kop van Europa. Ter vergelijking: de US telde toen al een 10-voud van ons aantal gevangenen per 100.000 inwoners, maar slechts 20 % daarvan in voorhechtenis.

Volgens het jaarverslag 2013 van het Belgisch gevangeniswezen betrof de instroom van 17.908 opsluitingen slechts 5.764 veroordeelden: dus niet eens een derde was schuldig.

De facto straft België dus dubbel zoveel verdachten als veroordeelden. De cijfers inzake voorhechtenis zijn zo torenhoog en stijgend, dat ze geen toeval kunnen zijn. Een eerste verklaring is zeker de langzame strafrechtelijke rechtsgang waarin België twijfelachtig uitmunt.

Hoe langer mensen in de gevangenis op hun proces moeten wachten, hoe meer cellen nodig zijn – en hoe groter de overbevolking (nu nog om en bij de 20%). De schaalvergroting van de gerechtelijke arrondissementen zal wellicht vooral voor het strafonderzoek het snelst vruchten afwerpen. Zowel tussen parketmagistraten als onderzoeksrechters kan een goed gestuurde horizontale mobiliteit de mens-kracht en specialistische competentie op het juiste moment op de juiste plaats brengen.

Overigens zal die interactie meteen ook meer inkijk geven in de tot dusver lokale methode en meer intern debat opleveren. Catastrofes op een klein gerechtelijk eiland als Veurne zijn dan niet denkbaar meer. Idem voor de eindeloze reeks wraakroepende verjaringen. Of nog erger: de veroordelingen van België zelf door het Mensenrechtenhof want zelfs Michel Lelièvre kreeg er schadevergoeding voor de vertraging in het Dutroux-onderzoek.

Ondertussen is het opmerkelijk – en verontrustend – hoeveel veroordelingen door de vonnisrechters voorwaardelijk uitgesproken worden met uitzondering voor de ondergane voorhechtenis. Dat betekent dat de effectieve gevangenisstraf gewoon afhangt van de duur van het onderzoek en proces. Wat hier dan het rationeel criminologisch verband is tussen feiten en bestraffing, en dus ook preventie, moet men mij eens uitleggen.

In al die vonnissen berouwt de rechter zich eigenlijk zelf stilletjes: jammer dat het zo lang duurde, anders was je zes maanden geleden al thuis. Veel rechtvaardigheidsgevoel brengt dat niet bij, integendeel.

Overigens wordt ongeveer 1 op de 20 verdachten die in voorhechtenis verbleven later ook vrijgesproken: dat leidt jaarlijks tot een honderdtal verzoeken voor schadevergoeding, die per dossier om en bij de 6.000 euro kosten aan Justitie – verloren belastinggeld dat ook nooit helemaal heelt.

Maar er blijft een tweede probleem. Misschien zit dàt meer tussen de oortjes van magistraten.

Immers mag ook van een meer gemanaged justitieapparaat niet alle heil verwacht worden. Als Nederland als voorbeeld kan tellen – wat al een debat op zich is – stond België qua voorhechtenis in 2010 op hetzelfde peil. Eigenaardig: Nederland heeft rechtbank-managers die hier als voorbeeld gepromoot werden én kent geen enkel probleem van strafuitvoering voor veroordeelden: zie de Tilburgse cellenverhuur wegens overcapaciteit. Een recordaantal Belgische gevangenen is niet per se iets om fier over te zijn: des te minder als het om mensen gaat van wie de onschuld nog steeds vermoed moet worden.

De vraag die we moeten durven stellen is of dat vermoeden wel binnen justitie nog wel afdoende gerespecteerd wordt. Zo valt het op dat niet alleen politici die de bouw van nieuwe gevangenissen toejuichten, opmerkten dat rechters hogere gevangenisstraffen dan “normaal” uitspraken, om de politiek steeds hoger gelegde grens van daadwerkelijke strafuitvoering te bereiken.

Die rechters deden dus plaatsvervangend aan politiek penitentiair reparatiewerk. Twijfelachtige rechtspraak in het licht van de scheiding der machten, maar wel gevoed door een steeds driftiger vox populi.

Zou het dus kunnen dat magistraten in geen ivoren toren meer leven, maar onder druk staan van een vlammende samenleving ?

Jawel. Zo is mediadruk te meten aan de – terechte – aandacht die parketten nu geven aan communicatie, sociale media en image building. Ook het vervolgingsbeleid wordt snel gekleurd door politieke, maatschappelijke en mediatieke prioriteiten – denk maar aan de afkoopwet, seksisme en overlast.

Dan is het ook een legitieme vraag hoe zuinig het machtigste wapen van de onderzoeksrechter ingezet wordt: de voorhechtenis.

In de voorkeurtaal van misschien de volgende minister van Justitie: omnis comparatio claudicat. Maar laten we toch het onmogelijke proberen: even twee voorhechtenissen vergelijken.

In de Kasteelmoord – die alvast geen zelfdoding kan zijn – mikt het Brugse parket op assisen voor de schoonvader als opdrachtgever. Opmerkelijk: zelfs zonder de uitvoerders erbij. Veel vragen blijven open, maar voorhechtenis dient inderdaad niet als foltering om bekentenissen af te dwingen. Dus werd zijn voorhechtenis opgeheven: tot tweemaal toe. De lokale “non-believers” steunen “meneer docteur’, die ondertussen zijn medische praktijk – en dus gedeeltelijk zijn leven - hernomen heeft: onschuldig tot het tegendeel ooit bewezen zou worden.

Na een eventuele verwijzing door de Kamer van Inbeschuldigingstelling wacht de Brugse jury een loodzware taak: zowel over schuld, als – eventueel – straf voor de man die (tenzij nieuwe ontwikkelingen) vrij voor haar zal verschijnen – en het proces zal maken van zijn schoonzoon.

Aan de zeekant van hetzelfde arrondissement werd het lijk integendeel wél onmiddellijk gevonden: op aanwijzen van de verdachte zelf in zijn Oostendse hotelkamer. Diens – parlementair uitzonderlijke - aanhouding op basis van ‘heterdaad’ danste vervolgens op een dunne koord.

Daarna verliep de discussie tussen gerechtelijke experten en de tegenexperten van de verdediging tot dusver in de media, en niet – let weeral op de vertraging – binnen het kader van het onderzoek. Toch blijft hij maandenlang aangehouden in afwachting van dat technisch debat.

Het is nochtans zo goed als ondenkbaar dat Bernard Wesphael zich zou onttrekken aan het juridisch debat dat hij zelf opeist, en misschien ook krijgt voor assisen, maar in Bergen. Waarom mag hij dat niet als vrij man?

Ondertussen promoot Annemie Turtelboom de enkelband. Ook hier bewijst de praktijk van de nieuwe wet een omgekeerde wereld: de teller staat al op ongeveer 2.500 voor veroordeelden, maar wordt nauwelijks toegepast bij voorhechtenis.

Het is dus niet alleen een politiek vriendenclubje dat vragen stelt bij de lange gevangenschap van Wesphael.

Jean Defraigne is een liberaal minister van staat en zijn dochter-volksvertegenwoordiger van MR voert vanavond het woord naast Marc Bolland van de PS. Christian Panier was voorzitter van de Naamse rechtbank, woordvoerder voor de onderzoeksrechters en stond op de lijst van de scherp linkse Waalse versie van PVDA +. Daarnaast ook huidige en vroegere politici van Ecolo – betekenisvol voor de groen-rode rebel en dissident die Wesphael toch was.

In de afgelopen maanden poogde ik wantrouwige Waalse gesprekspartners te overtuigen dat dit geen taalstrijd was en dat ook Vlaamse magistraten durven ingaan tegen de waan en het gewoel van de dag. Dat legitimeert hun onafhankelijkheid, die hun verantwoordelijke vrijheid moet zijn. Zich zelf dagelijks kritisch herdenken: het bevrijdt de rechter zelf.

Net daarom ook mijn oproep: Bernard Wesphael mag het slachtoffer niet worden van een omgekeerde klassenjustitie. Ook hij heeft recht op een eerlijk proces.

(De auteur is ere-vrederechter. Hij twittert als @NolfJan)