Democratie is geen tombola - Dries Deweer

Als voorzitter ben je verantwoordelijk voor je stembureau en wil je uiteraard dat alles vlekkeloos verloopt. Dat het af en toe wat chaotisch is, met zeer veel mensen die hulp nodig hebben met de stemcomputers en het occasionele de geest geven van zo’n onding, tot daaraan toe. Wat je echter vooral wil garanderen is dat elke kiezer de stem waar hij recht op heeft kan uitbrengen en de stem waar hij geen recht op heeft niet kan uitbrengen.

Toch moet ik betwijfelen of dat volledig is gelukt. Zonder in detail te treden, vooral het gebruik van volmachten bleek moeilijk volledig in de hand te houden. Waar ligt dat aan? Eerst kijk ik in eigen boezem en stel ik vast dat ik bepaalde problemen vroeger had moeten en misschien ook kunnen voorzien. Dat was ten slotte mijn verantwoordelijkheid. Wie duidt er nu ook een filosoof aan om praktische aangelegenheden in goede banen te leiden, hoor ik u al denken. De vrederechter is het antwoord op die retorische vraag. Als ik echter de verhalen hoor van leden uit andere stembureaus, dan blijken mijn twijfels klein bier in vergelijking met toestanden die elders voorvielen.

Dat de stemgang in jonge en bedreigde democratieën een krakkemikkig gebeuren is, dat weten we allemaal. Tot gisteren was ik echter behoorlijk naïef over wat ik dacht waterdichte verkiezingen te zijn bij ons. Begrijp mij niet verkeerd, er is geen enkele zetel onterecht aan deze of gene partij toegewezen. Ik ben er zeker van dat in mijn bureau en elders 99,9 % van de stemmen correct werden uitgebracht. Ik vind dat echter onvoldoende. In een democratie als de onze moet elke stem tellen.

De vraag is dus hoe het komt dat we er niet in slagen om onze verkiezingen 100% vlekkeloos te laten verlopen. Ten eerste zijn er uiteraard de flaters die het nieuws halen, zoals doorzichtige stemhokgordijntjes en prehistorische computers in Brussel, waar men nog gebruik moet maken van diskettes. Dat zouden we goede grappen vinden, mochten het geen pijnlijke werkelijkheden zijn.

Het is echter vooral de algemene procedure die mij zorgen baart, omdat die bijzonder onprofessioneel uitvalt. De regels zijn niet eenduidig opgesteld, zodat je als voorzitter niet louter op de toegestuurde brochure kan vertrouwen, en de opleiding van de bureauleden is zeer ontoereikend. Alleen de voorzitter krijgt een voorafgaande opleiding, die althans in mijn geval in grote mate beperkt bleef tot een uitleg over het opstarten en afsluiten van de stemcomputers. De bijzitters moeten op de dag zelf nog gebriefd worden door diezelfde voorzitter, tussen 7u en 8u en tussen het opstarten en testen van de stemcomputers door.

Het resultaat is dat die mensen uit het niets gedropt worden in een belangrijke rol alsof het de bonnetjesverkoopstand van een schoolfeest betreft. Ik heb de grootste waardering voor de plichtsgetrouwheid waarmee die mensen dat doen, maar in die omstandigheden is het onmogelijk dat een stembureau perfect functioneert.

Het mag duidelijk zijn dat verkiezingen professioneel moeten verlopen als we de democratie ernstig willen nemen. Professionaliseren houdt dan in de eerste plaats in dat er meer aandacht moet gaan naar een eenduidige formulering van de regels en naar de opleiding van alle stembureauleden om die regels goed toe te passen, ook in uitzonderlijke gevallen waarmee ze geconfronteerd kunnen worden. Ik denk dat dit alleen realiseerbaar is wanneer een gans bureau op voorhand kan proefdraaien in de verschillende mogelijke scenario’s. Uiteraard vraagt dit nog meer tijd en energie, niet alleen van de overheid, maar ook van de geroepenen.

Dat brengt mij bij het andere luik van professionalisering, met name verloning. We hebben allemaal verantwoordelijkheden als burger, dus de financiële compensatie mag niet de reden zijn om de taak van voor- of bijzitter op te nemen. Dat wie opgeroepen wordt de plicht heeft zonder morren zijn of haar taak te aanvaarden neemt niet weg dat er wel een correcte verloning moet zijn. Iemand die een opleiding moet volgen en een ganse dag geconcentreerd een vrij ingewikkelde bureaucratie moet handhaven vergoed je niet met 38,5 euro en een kleffe sandwich.

Tegenwoordig horen we veel pleidooien om de democratie te hervormen. Denk maar aan David Van Reybrouck met de G1000 en zijn boek Tegen verkiezingen. Ik deel de bekommernis om te investeren in onze democratie en te zorgen voor meer burgerparticipatie. We moeten inderdaad nadenken over manieren waarop het gesprek tussen burgers meer input kan leveren, zonder daarbij te vervallen in de al te simplistische roep om referenda, die de complexiteit van de samenleving verengen tot ja/neen-vragen. Verkiezingen blijven echter sowieso cruciaal. Als we willen investeren in de democratie, dan moeten we dus eerst en vooral investeren in die verkiezingen, in gordijntjes en computers en in de mensen die het moeten waarmaken.

(De auteur is politiek filosoof. Hij is als aspirant van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek –Vlaanderen verbonden aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven.)