Europa opent deur voor schaliegas - Hendrik Schoukens

Schaliegas is de nieuwste hype in de zoektocht naar goedkope fossiele brandstoffen. In navolging van de USA lijkt schaliegas ook binnen Europa aan een opmars bezig. Dalende energiefacturen, meer jobs door herindustrialisering, minder energieafhankelijkheid, hoge winstvoorspellingen… Hoeft het te verbazen dat er binnen Europa ook als maar meer animo lijkt voor schaliegas? Een aantal regeringsleiders, waaronder de Britse premier Cameron, zetten ongegeneerd in op schaliegas. In Nederland zijn de voorbije jaren reeds enkele opsporingsvergunningen verleend.

Ook in België zouden er zich opportuniteiten aandienen. Voorstanders wijzen vooral naar het schaliegas dat zich zou bevinden in de Limburgse steenkoolbekkens. Of die voorraden commercieel ontginbaar zijn, is vooralsnog onduidelijk. Limburgs Gas heeft in 2013 een opsporingsvergunning verkregen van de Vlaamse minister voor Leefmilieu, Joke Schauvliege. Uiteindelijk bleek de vergunning enkel betrekking te hebben op steenkoolgas, dat op een andere manier wordt gewonnen dan schaliegas.

Case closed, voorlopig dan toch.

De milieu-impact van schaliegas zorgt voor toenemende maatschappelijke beroering. Schaliegas staat haaks op ons streven naar een duurzame energiemix en klimaatneutraliteit. In vergelijking met het winnen van “gewoon” gas brengt schaliegaswinning bovendien extra milieu- en gezondheidsrisico’s met zich mee. De chemische mix die de grond wordt ingestuurd bij “fracking”, wat nodig is om aan het schaliegas te geraken, kan het grondwater vervuilen. Lekkages vallen niet te vermijden. Ook het risico op geïnduceerde aardbevingen blijkt niet uit de lucht gegrepen.

De vraag van één miljoen luidt dan ook: welke milieucriteria gelden bij het beoordelen van vergunningen voor schaliegas? De meeste lidstaten, waaronder België, richten hun blik naar Europa. Enkele lidstaten wachten niet zo lang. Te risicovol, zo luidde het oordeel in Frankrijk en Bulgarije, waar reeds een verbod op fracking bij wet werd ingesteld. Terwijl 74% van de Britse bevolking tegenstander lijkt, stelde het Engelse House of Lords recent voor om van fracking een “national priority” te maken.

Zo belanden we bij het debat omtrent de herziening van de Europese regels inzake milieueffectenrapportage (MER). En dan loert Bismarcks bekende adagium steeds om de hoek: “Met wetten is het als met worsten: je kunt maar beter niet zien hoe ze gemaakt worden”.

Dat de Europese regels inzake MER, die reeds dateerden uit 1985, nood hadden aan een update vormde géén punt van discussie. Bedoeling was meer garanties in te bouwen omtrent de kwaliteit van milieueffectenrapporten en belangenconflicten te vermijden. Bijkomende waarborgen inzake participatie werden voorzien. Klimaat en biodiversiteit werden beter beschermd.

Nobele doelen, iedereen tevreden. Tot schaliegas op de proppen kwam. Het Europees Parlement had immers de herziening van de MER-richtlijn aangegrepen om de opmaak van een MER verplicht te stellen voor schaliegasboringen. Helemaal verrassend was dit niet, nu het parlement zich eerder reeds een voorstander had getoond van een robuust milieukader voor schaliegas.

Binnen de bestaande regels bestond onduidelijkheid omtrent schaliegas. Zo was het nog maar de vraag in welke mate voor schaliegaswinningen steeds een MER moest worden opgesteld. De bestaande drempels (volumes van meer dan 500.000 m³ gas per dag) waren geschreven in functie van conventionele gaswinning. Voor gaswinningen onder deze drempels was het aan de lidstaten om zelf na te gaan (“screenen”) of een MER al dan niet nodig is.

Het amendement van het Europees Parlement nam alle twijfel was: er was steeds een voorafgaand milieuonderzoek nodig, onafhankelijk van de hoeveelheid gas die wordt gewonnen. Een minimum minimorum.

Maar dat was buiten de Europese Raad gerekend, waar het Verenigd Koninkrijk en Polen voor een blokkeringsminderheid zorgden.

De sociaal-democratische en conservatieve fractie lieten het amendement vallen om alsnog de herziene MER-richtlijn voor de verkiezingen binnen te halen. En dit lukte ook. Men zou kunnen stellen dat pragmatisme heeft gezegevierd. Toch heeft het veel weg van een Faustiaanse deal. Géén ondubbelzinnige MER-plicht voor schaliegaswinning in ruil voor een globale verbetering van de MER-regels.

Dat de Europese Commissie begin 2014 een, weliswaar niet-bindende, aanbeveling had aangenomen om te garanderen dat bij het winnen van schaliegas voldoende milieu- en klimaatwaarborgen gelden, lijkt een schrale troost.

Het stemt tot nadenken dat Europa er niet in slaagt te komen tot een dwingend juridisch kader voor schaliegas. Het heeft er alle schijn van dat de schaliegaslobby een belangrijke slag heeft binnengehaald. Liever deregulering of onduidelijke regels dan inspraak voor het (bezorgde) publiek?

Uit de cijfers van de Europese Commissie blijkt bovendien dat vele lidstaten het nu reeds niet al te nauw nemen met de afbakening van de MER-plicht (“screening”). Niet minder dan 70% van alle MER-gerelateerde inbreukprocedures handelen hierover. Ook Vlaanderen is recent nog op de vingers getikt. Het vormt dé achilleshiel van de MER-richtlijn. Lijkt het dan niet eerder naïef op dit punt veel te verwachten van de nationale overheden, zelfs met striktere regels voor het opsplitsen van projecten? Zullen lidstaten als het Verenigd Koninkrijk en Polen werkelijk geneigd zijn om strikte milieuregels toe te passen wanneer Europa zelf weigert klare wijn te schenken?

Hoewel schaliegas in Vlaanderen nog niet voor morgen is (en wellicht ook niet voor overmorgen), lijkt het aangewezen om onze Europese parlementsleden hierover ook kritisch te ondervragen in de nog resterende verkiezingsdebatten. Ook de Belgische burger heeft het recht te weten waarom Europa wél expliciet een milieubeoordeling vereist voor de bouw van sportterreinen en woonwijken maar niet voor schaliegasboringen.

(Hendrik Schoukens is assistent UGent en advocaat LDR Advocaten.)