De lasten en de lusten van de migratie - Fouad Gandoul

Angst voor de ‘jobstelende’ Pool, de ‘criminele’ Albanees of de ‘potentiële moslimterroristen’ in de eigen achtertuin. Een moedige democraat negeert de angst niet die leeft bij de mensen maar bedenkt morele oplossingen en ontkracht immorele politieke boodschappen met overtuiging. Een democraat is zich bewust van de fragiliteit van de samenleving en zoekt naar oplossingen om de veerkracht te vergroten. De strijd tegen de toenemende sociale ongelijkheid en de verpaupering van de middenklasse is daarom een evidente prioriteit voor de volgende regeringen op Vlaams en federaal niveau.

De vreemdeling is altijd de kop van Jut geweest in samenlevingen die een crisis meemaken. De geschiedenis van het Jodendom in Europa leert ons dat zelfs wanneer een culturele minderheid opgaat in een meerderheid, in die mate dat ze zelfs namen en gewoonten volledig overnemen van de meerderheid, ze desondanks nog steeds gediscrimineerd kunnen worden. Dat is het verhaal van de Poolse Joden die de sociale ladder opklommen maar alsnog in het getto van Warschau terechtkwamen wanneer het land zich in een moeilijke periode bevond. De Joden waren de Fremdkörper van gisteren zoals de moslims dat vandaag aan het worden zijn.

Wil dat zeggen dat we per definitie gedoemd zijn om te mislukken? Neen, absoluut niet. Ik geloof niet in historisch determinisme. Het betekent echter wel dat we bijzonder voorzichtig moeten zijn en dat we oog moeten hebben voor fouten uit het verleden. Het betekent dat we extra aandacht moeten schenken aan de wijze waarop onze kinderen opgroeien in een samenleving waar de sociale ongelijkheid toeneemt en waar discriminatie nog steeds een belangrijke bron van immense frustratie en radeloosheid is. Het betekent dat we extra aandacht moeten hebben voor de waarden die we onze kinderen meegeven, hoe we hen voorbereiden op een gezond leven als burgers in een democratisch bestel waarvan we de zwakke punten kennen en erkennen.

Het betekent dat we hoogdringend werk moeten maken van gelijke kansen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt . Het betekent dat we actief waakzaam moeten blijven voor democratie verstorende dynamieken die de vernislaag van onze beschaving kunnen aantasten. Je produceert nu eenmaal niet straffeloos een toekomstloze onderklasse van mensen met niet toevallig allemaal grotendeels dezelfde sociaal-culturele achtergrond.

Vlaanderen lust de vruchten van de globalisering wel, maar staat weigerachtig tegenover de lasten die daarmee gepaard gaan. Vlaanderen is bang voor migranten maar heeft ze morgen nodig om de pensioenen en de gezondheidszorg betaalbaar te houden en om de vacatures die vrijkomen door de massale uitstroom van de babyboomers op te vangen.

Vlaanderen is bang voor radicaliserende jongeren maar is blind voor de motieven die hen tot zulke dwaze razernij drijven. Vanzelfsprekend zijn er geen verzachtende omstandigheden voor de oorlogsretoriek van jongeren met een moslimachtergrond. En natuurlijk is dit fenomeen uiterst zorgwekkend. In verhouding tot andere Europese landen is België in relatieve zin hoofdleverancier van Syriëstrijders. Maar om het probleem te kunnen oplossen moet je het ook begrijpen!

Sociale psychologen en sociologen leren ons dat mensen het gemakkelijker vinden om elkaar te vertrouwen en met elkaar samen te werken wanneer de sociale afstand onder elkaar klein is. Wanneer zulks het geval is, ervaren individuen onderling een gedeelde identiteit, is er samenhang en gemeenschappelijke ervaring.

Doch wanneer de sociale afstand groot is, gaan mensen elkaar behandelen als deel uitmakend van verschillende groepen of categorieën. De sociale afstand is op zich afhankelijk van de sociale identiteit; een gevoel van wie we zijn. Identiteiten zijn sociale constructies die gereconstrueerd kunnen worden. Dit soort veranderingen vindt elke dag plaats in elke dynamische en evoluerende samenleving. Om gedeelde identiteiten te verstevigen is er nood aan meer opportuniteiten voor zinvolle interactie over de etnische en ideologische grenzen heen, daar waar de Vlamingen (nieuw en oud) werken, studeren, ontspannen en leven.

In de migratiegeschiedenis van de Verenigde Staten speelden de gemeenschapscentra, de sportclubs en de scholen een belangrijke rol in de opname van nieuwe migranten in de samenleving. Het is op dergelijke plekken dat we als individuen de diversiteit moeten gewoon worden. Het is daar waar burgerschap start. Het is op deze plekken waar wij vandaag grotendeels gesegregeerd naast elkaar leven. In die zin schiet het inburgeringsbeleid te kort omdat het enkel focust op taal en enkel op inspanningen vanwege de nieuwkomers. Men gaat uit van de vanzelfsprekendheid van gelijke kansen op onderwijs en arbeid na geslaagde inburgeringstrajecten. Niets is minder waar!

Het is onverstandig om de uitdagingen die uitgaan van de aanwezige diversiteit vanuit een politiek correct progressivisme te ontkennen. Het is even onverstandig en onfortuinlijk om de haalbaarheid en de wenselijkheid van diversiteit vanuit een ahistorisch en etnocentrisch conservatisme te ontkennen. Overigens, superdiversiteit is in een toenemend aantal steden een realiteit, alleen het besef ontbreekt nog.

Angst en hoop. Zo kunnen we de resultaten van het verkiezingsonderzoek in opdracht van de VRT het best samenvatten. Angst vooral bij de oudere bevolking, hoop vooral bij de jongeren. Het onderzoek legt statistisch vast wat we doorgaans al wisten: de Vlaming (ongeacht etnische afkomst) is bang voor het voortbestaan van de sociale zekerheid, bang voor migranten (in het bijzonder voor moslims) en bang voor het verlies van zijn baan.

Tegelijkertijd geeft de Vlaming aan dat hij bereid is om beter samen te leren leven, omdat hij beseft dat de diversiteit die alomtegenwoordig is niet meer weg te denken valt. Zo blijkt uit het onderzoek van de VRT dat 64% van de Vlamingen vindt dat hard moet worden opgetreden tegen discriminatie op de arbeidsmarkt en op vlak van huisvesting. Ach, hadden wij maar politieke leiders die dat soort positieve signalen ook opvangen ten voordele van de gemoedsrust van de gehele samenleving.

(Fouad Gandoul is politicoloog en regioverantwoordelijke ACV Limburg.)