Hoe omspringen met berichten over zelfdoding?
De ombudsman oordeelt dat VRT Nieuws de mediarichtlijnen over zelfmoord wel degelijk gerespecteerd heeft. Maar VRT Nieuws is wel niet ingegaan op een oproep van het Vlaamse expertisecentrum om helemaal niet te berichten. De ombudsman vindt dat een begrijpelijke beslissing.
1. Details zijn gevaarlijk
Het is helaas breed wetenschappelijk onderbouwd: mensen die zelfmoord overwegen, laten zich soms over de drempel halen door mediaberichtgeving. Als je dat weet, kan je als journalist ook niet anders dan proberen zo verantwoordelijk mogelijk met dat thema om te gaan.
Wie dat niet snapt in de mediawereld, moet toch even goed in de spiegel kijken. Er bestaan hierover ook al jaren aanbevelingen voor de media. De vaakst genoemde aanbeveling is: vermijd details.
Voor iemand die al zelfmoord overweegt, geldt helaas vaak: hoe meer details overeenstemmen tussen je eigen geval en wat in de media wordt verteld, hoe groter de kans op copycatgedrag. Met name wordt er gevraagd om niet te melden hoé iemand uit het leven is gestapt. (Ook zinnen uit afscheidsbrieven bijvoorbeeld, worden beter vermeden.)
Daarom kunt u nergens bij VRT Nieuws vernemen hoe de jongeman uit Ninove precies zijn leven heeft beëindigd. Opvallend genoeg kon u die informatie aanvankelijk wél terugvinden op de website van het Vlaamse expertisecentrum suïcidepreventie. Dat blijft een beetje vreemd voor een organisatie die zelfs opriep om helemaal niet te berichten.
2. Er is nooit één aanleiding
VRT Nieuws heeft wél een mogelijke aanleiding genoemd voor de beslissing van de jongeman: sexting. Kennelijk zijn er op sociale media naaktfoto's verspreid waarvan beweerd werd dat ze van de jongeman zouden zijn. Dat is dus een specifiek detail, maar het is ook wat dit concrete geval nieuwswaardig maakt. Child Focus waarschuwde naar aanleiding van dit nieuws voor sexting en maakte bekend dat het aantal klachten erover stijgt. Zowel op de site als in "Het journaal" werd de berichtgeving uitdrukkelijk verbonden met sexting als maatschappelijk probleem.
Een tweede, veel genoemde aanbeveling is dat journalisten zouden benadrukken dat er niet één enkele factor is die mensen tot zo'n stap brengt. Dat is om te beginnen gewoon waar, het is ook belangrijk omdat je opnieuw wil vermijden dat anderen aangemoedigd worden om door één overeenkomstig detail dezelfde stap te zetten. In het journaal werd dat als volgt geformuleerd: "Moeten we ook benadrukken: zelfmoord blijft een complex gegeven met meer dan één duidelijke oorzaak."
Ook op de site werd dat meegegeven :
"De Zelfmoordlijn benadrukt dat zelfmoord erg complex is, en dat er nooit één enkele reden is waarom iemand uit het leven stapt. Ook als er een duidelijke aanleiding lijkt te zijn, dan zit daar altijd een geheel van redenen en oorzaken achter, benadrukt de Zelfmoordlijn."
In het korte radionieuws is het moeilijker om zo'n boodschap mee te geven. De tekst was daar :
"Het parket van Oost-Vlaanderen onderzoekt de zelfmoord van een jongen van 15, in Appelterre bij Ninove. De jongen stapte gisteravond uit het leven. Het gerecht kan nog niet zeggen wat de aanleiding was voor het drama. Kort voor de feiten zou via sociale media wel een naaktfoto van de jongen verspreid zijn. Dat wordt nu onderzocht." (Het bericht gaat verder met de waarschuwing van Child Focus.)
De tekst zegt niet letterlijk dat er altijd meerdere factoren zijn, maar laat wel onzekerheid over de precieze aanleiding, wat overigens ook alleen maar een weergave is van de werkelijkheid.
3. Geef hoop
De aanbevelingen vragen ook om in de berichtgeving ruimte te laten voor hoop: er zijn uitwegen, hoe moeilijk een situatie ook kan lijken. Daarom is het de laatste jaren vrijwel routine geworden bij VRT Nieuws om na reportages over zelfmoord te verwijzen naar de zelfmoordlijn. Zelfs in het korte radionieuws. De boodschap is dat praten helpt.
In "De wereld vandaag" kwam Gie Deboutte aan bod met wat er kan gebeuren in geval van pestgedrag. In "Het journaal" werd een reportage uitgezonden over een theaterstuk over sexting dat het probleem expliciet bespreekbaar wil maken bij jongeren.
Er zijn nog meer aanbevelingen, u vindt ze hier.
Maar voor het korte bestek van dit stukje hoop ik de beoordeling onderbouwd te hebben dat VRT Nieuws zich heeft ingespannen om de aanbevelingen te respecteren. VRT Nieuws hoeft zich naar mijn oordeel niet aangesproken te voelen door de kritiek van minister Vandeurzen.
En wat dan met de vraag van het Vlaams expertisecentrum voor suïcidecentrum om niet te berichten?
4. Gewoon niet berichten ?
In de loop van de voormiddag is dan een vraag binnengelopen van het Vlaamse expertisecentrum suïcidepreventie om over dit concrete geval niet te berichten. Op dat moment stond het verhaal al op zowat alle krantensites. Na lang overleg heeft de hoofdredactie besloten om het nieuws toch te brengen en wel met deze motivatie:
VRT Nieuws wil antwoorden bieden
Het Vlaamse Expertisecentrum riep de media op om niet te berichten over de zelfdoding van de 15-jarige jongen, om kopieergedrag te voorkomen. VRT Nieuws heeft de feiten gecheckt en vervolgens beslist om het bericht toch te brengen, op een genuanceerde manier en met voldoende omkadering. Het nieuws circuleert al de hele dag, en sexting is een maatschappelijk fenomeen dat veel vragen oproept, bij ouders én jongeren. We hopen op die vragen een antwoord te bieden, en zo te helpen vermijden dat nog meer jongeren in de problemen komen.
De vraag om niet te berichten vertrekt natuurlijk ook weer vanuit de bezorgdheid over copycatgedrag. Maar de aanbevelingen voor de media betekenen niet dat er nooit over zelfdoding zou bericht mogen worden. Integendeel, ze zijn juist gemaakt om die berichtgeving op een verantwoordelijke manier te laten gebeuren.
Het expertisecentrum is een gewaardeerde gesprekspartner maar dat betekent nog niet dat het expertisecentrum de verkeerspolitie van de media zou zijn die beslist in welke gevallen er wel en niet mag bericht worden. Jawel, vrijheid en verantwoordelijkheid gaan hand in hand, maar vrijheid betekent ook dat de sleutels niet bij anderen liggen. (En het expertisecentrum bericht dus zelf over het geval op zijn website.)
Op zichzelf zou je natuurlijk kunnen zeggen dat VRT Nieuws als openbare omroep de zuiverste in de leer moet zijn en misschien als enige dan maar niet moet berichten. Maar dan zou VRT Nieuws ook de enige zijn die naar aanleiding van dit geval sexting niet op de maatschappelijke agenda plaatst.
Er zijn wel degelijk gevallen waarin VRT Nieuws beslist heeft om een naam van een verdachte bijvoorbeeld niet bekend te maken terwijl anderen dat wel deden. Maar tegelijk is het begrijpelijk dat VRT Nieuws ernaar streeft dat wie bij VRT nieuws gevolgd heeft, mee is met de gespreksonderwerpen van de dag en daar was dit er één van. In heel wat gezinnen is allicht naar aanleiding hiervan over de risico's van sociale media gesproken. En dat heeft wel degelijk ook maatschappelijk belang.
Dat neemt niet weg dat voor nabestaanden de media-aandacht confronterend kan zijn. Hoe goed de redenen en hoe belangrijk het maatschappelijk debat ook is, journalisten moeten beseffen dat ze wel degelijk een stukje macht uitoefenen. Dat kan best verantwoord zijn. Een democratie en goed maatschappelijk debat zijn ook niet denkbaar zonder vrije media maar die media moeten daar dus ook verantwoordelijkheid tegenover zetten. En aan alles zijn ook proporties. Er is terecht een punt op de agenda gezet. Nu mag de rust en sereniteit voor de nabestaanden ook terugkeren.