Journalistiek en een eerlijke rechtsgang? Het kan!

De relaties tussen pers en justitie zijn vaak gespannen. Ik heb zelf nooit justitieverslaggeving gedaan, maar wanneer ik de verhalen hoor, denk ik vaak: praat wat vaker met elkaar. In Vlaanderen zijn er niet zo heel veel grote media. Afspraken maken moet mogelijk zijn. Op verschillende plekken in de gerechtelijke wereld wordt intussen geprobeerd om een gedragscode voor media op te stellen. Dat kan een heel goeie zaak zijn, op voorwaarde dat het afspraken zijn onder gelijkwaardige partners en geen oekazes vanuit justitie.

Media moeten zich verantwoordelijk opstellen. Informatie die een gerechtelijk onderzoek in gevaar kan brengen wordt beter een paar keer omgedraaid voor ze wordt gegeven. Zo was het zonder meer een fout van La Dernière Heure om de identiteit van de gebroeders Bakraoui te publiceren. Het kan één van de elementen zijn die de daders van de aanslagen in Zaventem ertoe hebben aangezet om sneller in actie te komen. DH had minstens het federale parket vooraf moeten contacteren.

Maar waar ligt de grens? Wat brengt een onderzoek in gevaar en wat niet? Juristen hebben de neiging om daar veel grotere veiligheidsmarges in te hanteren dan journalisten.

Een uitzending van "Panorama" werd zo een zaak voor het Hof Van Cassatie. De "Panorama"-uitzending - van de hand van onze uitstekende justitiespecialist Dirk Leestmans - ging over een man die inmiddels veroordeeld is voor ernstig kindermisbruik. Zijn verdediging vond dat door de uitzending - vier dagen voor de uitspraak - het vermoeden van onschuld was geschonden en dat een eerlijk proces onmogelijk was geworden. De advocaten dienden ook een klacht in wegens schending van het beroepsgeheim, mét de eis om eerst het onderzoek naar de bronnen van o.a. "Panorama" te voeren en dan pas uitspraak te doen. De rechter ging daar niet op in en het Hof van Cassatie bevestigt nu dat dat de juiste beslissing was.

“De eiser heeft ter gelegenheid van het tegensprekelijk debat voor het hof van beroep zijn recht van verdediging ten volle kunnen uitoefenen. Hij kon in openbare rechtszitting alle in de reportage of in de pers lastens hem geuite aantijgingen weerleggen en ontkrachten en alle elementen aanvoeren die hij noodzakelijk achtte voor zijn verdediging.”

Ook als er eventueel uit het strafdossier of uit de verhoren zou zijn geciteerd, dan nog is dat geen belemmering voor eerlijke rechtsgang, vindt het Hof:

“Het feit dat de verslaggeving in een televisiereportage over een hangende zaak, waarbij beweerdelijk werd geciteerd uit het strafdossier, ook de rechters kan bereiken, houdt niet in dat daardoor hun onafhankelijkheid, onpartijdigheid of objectief beoordelingsvermogen in het gedrang komt.”

Verder vindt het Hof van Cassatie niet dat ”is aangetoond dat het vermoeden van onschuld dat op de gerechtelijke autoriteiten rust, werd miskend door het loutere gegeven dat over de hangende zaak werd bericht op televisie of in de pers en eventueel werd geciteerd uit bepaalde afgelegde verhoren.”

Of nog: een goed geïnformeerde justitieverslaggever brengt, zelfs als hij informatie uit het strafdossier zou hebben, de eerlijke rechtsgang niet noodzakelijk in gevaar.

Daarmee is de spanning tussen pers en justitie natuurlijk nog lang niet opgelost. En het arrest van het Hof van Cassatie is absoluut geen vrijgeleide voor de media om gelijk wat te doen. Persvrijheid gaat uiteraard hand in hand met verantwoordelijkheid. Zo is er bijvoorbeeld de code van de Raad voor de Journalistiek die gedetailleerde richtlijnen heeft over wanneer slachtoffers en daders met naam genoemd kunnen worden of in beeld kunnen worden gebracht. Verantwoordelijkheid gaat ook verder dan richtlijnen hebben. Het betekent ook aanspreekbaar zijn, de kanalen openhouden, empathie houden met degene die het voorwerp van je berichtgeving is.

Vorige week in "Terzake" heeft minister van Justitie Koen Geens nog maar eens bevestigd dat hij de straffen voor het lekken uit een gerechtelijk dossier wil verzwaren. Hij zei er gelukkig bij dat hij niet wil raken aan het bronnengeheim van de journalisten. Het gerecht kan dus niet zo maar een huiszoeking doen bij een journalist op zoek naar een bron. Dat is belangrijk want mensen moeten bij een journalist terecht kunnen wanneer ze mistoestanden willen aanklagen. Maar als iemand een justitiejournalist informatie geeft uit het strafdossier en daarmee zijn beroepsgeheim schendt, loopt hij dus wel het gevaar een (zwaardere) straf te krijgen als hij op een andere manier wordt opgespoord.

Zwaardere straffen zullen allicht weinig oplossen. Er zullen altijd lekken zijn, de vraag is hoe media daar verantwoordelijk mee omgaan. Hoe repressiever de sfeer tussen beide instellingen, die elk hun job hebben in een democratie, hoe moeilijker de wederzijdse empathie wordt. De communicatielijnen openhouden is vrijwel zeker productiever dan zwaardere straffen.

Maar intussen is het fijn dat het Hof van Cassatie oordeelt dat een doorwrochte en goed geïnformeerde uitzending van "Panorama" de eerlijke rechtsgang uitdrukkelijk niet heeft belemmerd.