Een jaar in het spoor van Herman Van Rompuy - Bart Aerts

Bij het vallen van de bladeren eindigt het politieke leven van Herman Van Rompuy. De herfst van zijn carrière kon niet mooier zijn. Als afsluiter was hij vijf jaar Europees president. De eerste in de geschiedenis. Maar wat heeft hij in die functie van voorzitter van de Europese Raad precies gedaan? De vraag is vaak gesteld, maar niet zo eenvoudig te beantwoorden. Van Rompuy werkt het liefst in de schaduw en laat niet zo gauw in zijn kaarten kijken.

Ik heb Van Rompuy een jaar gevolgd, niet als Wetstraatjournalist of Europawatcher, eerder als verhalenverteller. De kleine verhalen interesseren mij, de anekdotes van iemand die op het toneel van de wereldpolitiek een vooraanstaande rol speelt. Maar ook het grote verhaal: wat betekent die functie precies? En hoe heeft Van Rompuy ze ingevuld? ‘En racontant les petites histoires, je veux raconter la grande histoire’, is het doel.

Camera buiten

Dat een ‘kleine Belg’ als eerste Europees president kan worden, is ronduit historisch. Wanneer Van Rompuy eind november 2009, net na zijn benoeming, de aftrap geeft van Anderlecht-Roeselare, geven de 25.000 supporters hem een staande ovatie. Een kippenvelmoment, niet alleen voor zijn zoon die op dat moment in het stadion zit.

Maar de jaren daarna is er veel minder aandacht voor ‘onze’ president. In een kwaliteitskrant staat na het eerste bezoek van Obama aan Brussel en de Europese instellingen niet één foto van Van Rompuy. Geen enkele keer wordt zijn naam vermeld in de tien bladzijden verslaggeving. De jaarlijkse speech van de Europees president op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) krijgt amper aandacht in de vaderlandse media.

Wij Belgen zijn toch altijd zo misplaatst bescheiden in plaats van trots als een landgenoot het ver schopt. Omdat de afsluiter van Van Rompuys rijk gevulde politieke loopbaan uniek is, wil ik weleens weten wat hij als president precies doet, maar het protocol staat een vlotte manier van werken voor een cameraploeg in de weg. In de wereld van de diplomatie zijn camera’s immers niet graag gezien. Bovendien houdt Van Rompuy niet van camera’s dicht op zijn huid.

Hij haat het om voor het oog van flitsende fototoestellen handjes te schudden met andere leiders. Voor Van Rompuy moet het over de essentie gaan: de inhoud. Voor hem is een goed akkoord belangrijker dan wat mooie beelden van zijn werk. Liever een compromis in de coulissen dan een blitse foto op de rode loper. ‘Wat hebben jullie er in godsnaam aan om mij op een vliegtuig te zien stappen?’ werpt hij tegen.

Europese Raad

En zo vertrekken we in januari 2014 voor een ambitieus project. Tijdens de televisieopnames maak ik aantekeningen en zoek ik voortdurend naar achtergrondinformatie. Tussendoor spreek ik urenlang met Van Rompuy zelf en met tientallen mensen uit zijn dichte en iets verdere omgeving. Vooraf een keuze maken uit de rijkelijk gevulde agenda van de president is bijzonder moeilijk, maar achteraf blijkt dat we een schitterende selectie hebben gemaakt, want we staan op de eerste rij tijdens de belangrijkste evenementen uit dat laatste jaar.

Zo werpen we een unieke blik achter de schermen tijdens het eerste bezoek van Obama aan Brussel. En volgen we Van Rompuy tijdens een uitzonderlijke G7-bijeenkomst in de Europese hoofdstad. Brussel is in 2014 zonder twijfel een van dé diplomatieke hoofdsteden in de wereld. Het moet niet onderdoen voor Washington, Parijs, Berlijn en Londen, want behalve de paus komen zowat alle wereldleiders langs.

De corebusiness van de voorzitter van de Europese Raad is, uiteraard, de Europese Raad. Op vijf jaar tijd leidt Van Rompuy meer dan twintig keer de vergadering van Europese staatshoofden en regeringsleiders. Om uit te leggen hoe dat werkt, volgen we iedere minuut van de Europese Raad op 26 en 27 juni 2014. Een unieke tweedaagse. Voor één keer start de Europese top niet in Brussel, maar in Ieper, waar de leiders de Grote Oorlog herdenken. Het zijn intense en emotionele momenten voor de anders zo bedaarde Van Rompuy.

Geen Obama

Uit een videoclip op YouTube … Tienermeisje Emma schrijft een liefdesbrief. De muren van haar kamer hangen vol posters van Van Rompuy. Het jolige popmuziekje stopt en dan hoor je een stem: ‘Oké, de EU is misschien niet sexy. Maar Europa zorgt er wel voor dat Emma straks met een Erasmusbeurs in het buitenland kan gaan studeren.’

Het is nog maar de vraag of deze clip officieel door de EU is gemaakt, zoals het onderschrift beweert. Van Rompuy heeft er alleszins geen weet van. Maar het zegt wel veel over het imago van de man. Koel en emotieloos. Grijs en saai. Zonder humor. De beschrijvingen zijn vaak weinig flatterend als het over Van Rompuy gaat. Maar zoals wel vaker maskeert het imago de ware aard.

Koel en emotieloos? In het jaar dat ik hem volg, zie ik een man die op het dak van de Menenpoort in Ieper een ceremonie in elkaar steekt die 28 staatshoofden en regeringsleiders zo tot inkeer brengt dat het achteraf even duurt voor ze een woord kunnen uitbrengen. Ik zie een trotse man die in Aken de Karlspreis in ontvangst mag nemen. Gelukwensen van zijn vrouw en zijn hele familie krijgt en zichtbaar aangedaan is.

Grijs en saai? Van Rompuy heeft de voorbije vijf jaar wellicht de boeiendste job van zijn leven gehad. En hij heeft die nieuwe job kleur gegeven door hem in te vullen op een bijzonder vernuftige en creatieve manier. ‘Ik heb nooit beweerd dat ik een blitse “president van Europa” zou worden, een evenknie van Obama, Poetin of Xi’, zegt Van Rompuy daarover. ‘Maar wel dat ik bruggen zou slaan en akkoorden tussen de lidstaten zou afsluiten.’

Zonder humor? ‘Hoe moeten we hem aanspreken?’ Van Rompuy wandelt net tot bij een groepje genodigden op een receptie en hoort dat het over hem gaat. ‘Je kan al beginnen met “president”’, antwoordt hij, gevolgd door een schaterlach. Het typeert hem. Meester in de zelfrelativering. Want eigenlijk hoort hij de aanspreektitel ‘president’ niet graag. En ook: hij heeft dus wél gevoel voor humor. In Aken en Princeton zie ik hoe Van Rompuy zalen vol studenten en proffen inpakt. Met een visie waar intellect uit blijkt, maar ook met grappige tussenkomsten. Volgens zijn tegenstanders is Van Rompuy verdomd cynisch. Hijzelf zegt dat hij hooguit ironisch is. Het voorbije jaar heb ik kunnen merken dat de grens tussen beide soms bijzonder vaag is. Zeker als Van Rompuy het heeft over collega’s, en vooral als het gaat over journalisten

Als ik vooraf één eigenschap niet aan Van Rompuy had toegedicht, dan was het wel ijdelheid. Ook dat beeld heb ik moeten bijstellen. Want hij geniet van de aandacht van een publiek. Van het applaus na een speech. De president verwacht respect voor zijn functie, maar ook voor zichzelf als persoon. ‘Als dit nu niet mijn laatste jaar was, dan zou ik dat niet gepikt hebben’, laat hij zich ontvallen op de luchthaven van Athene als de Griekse premier op zich laat wachten. Niets mis mee, natuurlijk. Een president is ook maar een mens.

Meer dan politiek

‘Alles is politiek, maar politiek is niet alles.’ Het is een van de favoriete citaten van Van Rompuy. Als hij thuiskomt in Sint-Genesius-Rode kan hij het werk perfect achter zich laten. En meteen de knop omdraaien en dollen met zijn zes kleinkinderen. ‘De wanden tussen politiek en privé zijn bij mijn vader dik’, schrijft zoon Peter Van Rompuy in een blogpost. ‘Buiten het publieke leven, waar hij zijn taakverantwoordelijkheid probeert te vervullen, is hij een ander man.’ Dat privéleven schermt Van Rompuy zorgvuldig af. Enkel in Aken en één keer in De Haan hebben we de familie gezien en een glimp kunnen opvangen van papa en opa Herman.

In de reportage zijn de laatste 365 (werk)dagen van Van Rompuy als president de rode draad. Maar samen met hem en vele anderen blikken we ook terug. Hoe is Van Rompuy de geschiedenis in kunnen gaan als eerste Europese president? Is hij een grijze muis of een sluwe vos? Hoe krijgt hij vijf jaar lang al die staatshoofden en regeringsleiders van de EU op één lijn? Maar ook: wat betekent de titel van president in de wereld en hoe ontvangen ze Van Rompuy? Wat gebeurt er allemaal achter de schermen? Waarover hebben Herman, Angela en Barack het achter de coulissen? En af en toe een prik in het pantser van de rustige vastheid, zodat u mondjesmaat kan ontdekken wie Herman Van Rompuy nu écht is. Geen politiek portret, maar een pretentieloze blik achter de schermen van de wereldpolitiek.

(Koppen zendt vanavond een extra lange reportage uit over het laatste jaar van de allereerste Europese president. Het boek ‘Een jaar in het spoor van Herman Van Rompuy’ verschijnt op 29 november bij uitgeverij Van Halewyck.)

Meest gelezen