Het Afrikaanse voetbal blijft achterop hinken - Frank Van Laeken

Als het aan De Morgen-columnist Hans Vandeweghe ligt, is die verklaring snel gevonden. Afrikaanse voetballers kunnen zich geen zes weken lang concentreren op één doel, schreef hij vlak voor de start van het WK en hij voegde eraan toe dat hij dat empirisch en statistisch vastgesteld had. Winnen ze al eens een paar wedstrijden, dan wordt hun hotel bestookt door makelaars en groupies en 'weet de meegereisde tovenaar niet meer van welk hout pijlen te maken', zo ging zijn aangebrande tekst verder.

'Racisme!', schreeuwden velen. Ze werden door Vandeweghe afgebrand als 'Politiek Al Te Correct Vlaanderen' en 'boze Afrikanen'. De KVS zette daarop haar jarenlange commerciële samenwerking met de krant per direct stop en motiveerde dat in een lange open brief. Ambiance in de tent!

Oud-voetballer Paul Beloy, zelf zwart en geboren in Kinshasa, gaf in een opiniestuk een meer genuanceerde kijk op de gang van zaken. Hij gaf Vandeweghe gedeeltelijk gelijk, in die zin dat het probleem zich niet situeert bij de topvoetballers (de Didier Drogba's van deze wereld worden voldoende professioneel omkaderd), maar bij de laag daaronder, die zeer beïnvloedbaar blijkt te zijn. Beloy pleit voor structurele begeleiding van jonge voetbaltalenten en niet alleen Afrikaanse.

Terwijl bij ons met columnistische en nogal vrijblijvende woorden werd gejongleerd, probeerde de Engelse kwaliteitskrant The Guardian een ernstige analyse te maken van het onweerlegbare feit dat Afrikaanse landen nooit verder zijn geraakt dan de kwartfinales op het WK. Amper drie keer lukte het nog maar om bij de laatste acht te geraken: in 1990 (Kameroen), in 2002 (Senegal) en in 2010 (Ghana). Ook dit jaar is er geen Afrikaanse vertegenwoordiger aanwezig in de eindfase van het toernooi.

Eén van de oorzaken is volgens de auteur van het The Guardian-artikel dat Afrika in verhouding veel minder landen mag afvaardigen dan andere continenten: 5 op een totaal van 56 aangesloten leden bij de overkoepelende Afrikaanse voetbalbond, CAF, dat is negen procent. Ter vergelijking: de Europese voetbalbond, UEFA, stuurt 13 landen naar het WK en telt 54 leden (24%), de Zuid-Amerikaanse bond, CONMEBOL, mag zelfs 4 van de 10 aangesloten landen afvaardigen (40%). Dan reken ik Brazilië, organisator, en Uruguay, dat play-offs won van een land uit de Aziatische regio, niet eens mee.

Gebrek aan erkenning is nog zo'n euvel, aldus The Guardian. Zo blijkt dat sterspelers als Didier Drogba (ex-Chelsea) en Yaya Touré (Manchester City) nooit speler van de maand zijn geworden in de Premier League. Ook corrupte bondslieden staan succes in de weg. En dan is er nog de sociaal-economische toestand: jonge Afrikaanse talenten worden door op geld beluste makelaars naar hier gelokt, waar ze niet zelden aan hun lot worden overgelaten. Op het eigen continent wordt er dan weer te weinig naar talent gezocht. De middelen ontbreken.
 

Laten we even de makelaars, groupies en tovenaars in een hoek van de kamer zetten en een paar nuchtere feiten bekijken. Zo duurde het tot het negende wereldbekertoernooi, in 1970, alvorens het allereerste Afrikaanse land mocht deelnemen. Marokko was de gelukkige. Het eindigde kansloos laatste in zijn groep.

In 1982 werd het aantal deelnemende landen op het WK uitgebreid van 16 naar 24 en mocht Afrika voortaan twee ploegen sturen. Vanaf 1994 werden dat er drie, sinds 1998 vijf. Afrika werd dus altijd al behandeld als het achterlijke broertje van de internationale voetbalgemeenschap.

Hans Vandeweghe pleitte in een opvolgingsstuk van zijn column voor het reduceren van het aantal Afrikaanse deelnemers, bij gebrek aan succes. Nochtans spreken de feiten hem tegen, want voor het eerst in de geschiedenis bereikten twee Afrikaanse landen, Algerije en Nigeria, de tweede ronde (dat is 40% van het aantal deelnemers, wat niet veel minder is dan de 46% die Europa scoort). Bovendien had Ghana pech en werd Ivoorkust in de allerlaatste minuut uitgeschakeld door een Griekse strafschop. De systematische ondervertegenwoordiging van Afrika laat Vandeweghe blauwblauw.

Hoewel, bewijzen statistieken niet dat hoe meer deelnemers je hebt, hoe groter de kans op succes wordt?
Nog wat empirische vaststellingen: in de achtste finales werd Nigeria geflikt door twee scheidsrechterlijke beslissingen (een niet gefloten strafschop en een niet gegeven rode kaart voor een brutale tackle van een Fransman die zijn tegenstander een dubbele beenbreuk trapte) en hield Algerije lang stand tegen favoriet Duitsland. Hoezo, slecht bezig?

Kolonisatie is een andere negatieve factor geweest voor de ontbolstering van het Afrikaanse voetbal. Net zoals ze honderd jaar geleden ertsen kwamen jatten, plukken de Europese kolonisatoren nu voetbaltalenten weg uit Afrika. Het ging er iets vredelievender aan toe dan in de tijd van Leopold II & co, maar het resultaat is vergelijkbaar: rijkdommen worden weggehaald.

Kijk naar het team waarmee Frankrijk in 1998 wereldkampioen werd, met uitblinkers als 'Algerijn' Zinédine Zidane, 'Ghanees' Marcel Desailly en 'Senegalees' Patrick Vieira. Zonder die dragende spelers géén titel voor 'les bleus', zoveel is duidelijk.

Kijk naar de Rode Duivels vandaag, met spelers van Congolese, Keniaanse, Marokkaanse, Malinese en Martinikaanse origine, en dan beperken we ons tot onze voetballers met Afrikaanse roots. Die smeltkroes valt toe te juichen als succes van de multiculturele samenleving en levert ons nu ook een kwartfinalist op de wereldbeker op, maar hoe sterk zou Congo zijn mochten Kompany, Vanden Borre en Lukaku voor het geboorteland van hun vaders spelen?

Andere negatieve evolutie: Europese topclubs zijn vooral geïnteresseerd in creatieve, aanvallende spelers van het zwarte continent, met als gevolg dat het defensieve compartiment op de lokale voetbalscholen nagenoeg volledig verwaarloosd wordt. Het is met een vergrootglas zoeken naar goede Afrikaanse doelmannen en verdedigers. Europa heeft hen niet nodig - genoeg stevige bonken die een tegenstander desnoods doormidden trappen hier -, dus wordt er ook niet naar gezocht en worden ze bijgevolg niet opgeleid.

Laten we 't ook even over de Europese missionarishouding hebben. Neen, u hoeft niet te vrezen dat ik letterlijk onder de gordel zal gaan. Ik bedoel de onweerstaanbare drang om de Europese voetbalvisie over te dragen op Afrikaanse landen. Toen de wereld voor het eerst kennismaakte met WK-deelnemers als Marokko, Zaïre, Tunesië en Kameroen speelden die onbevangen en tactisch naïef. Ach, we deden er wat lacherig over, zoals bange blanke mannen wel vaker neerkijken op de anders gekleurde medemens. Klein of groot racisme, het is van alle tijden.

Na de doortocht van ontelbare Europese bondscoaches, van wie de meesten nobele onbekenden waren die geen werk vonden op hun eigen continent, is de naïviteit weggeslepen, maar ook de creativiteit. De intrinsieke kracht van Afrikaanse voetballers - lenigheid, uithoudingsvermogen, ongedwongenheid, inventiviteit - heeft plaats geruimd voor Europese saaiheid. Binnen dat stramien mogen de weinige vedetten dan proberen te schitteren, wat zelden lukt op het wereldtoneel.

Typerend is dat Kameroen en Ivoorkust de voorbije jaren bondscoaches uit eigen land dumpten ten voordele van tweederangs-Europeanen. Met succes? Beide landen zijn al een week geleden naar huis vertrokken.

Corruptie, riep u? Afrikaanse voetballeiders blijken bijzonder beïnvloedbaar, wat in een handjeklapclub als de FIFA goed van pas komt, maar wel ten koste gaat van de ontplooiing van het eigen voetbal. Spelers worden niet, te weinig of veel te laat betaald. Het is geen toeval dat geruchten over 'match-fixing' de kop opstaken rond de wedstrijd die Kameroen met 4-0 verloor van Kroatië. De Ghanese regering stuurde dan weer op de valreep een vliegtuig met drie miljoen dollar om de achterstallige betalingen aan haar internationals te regelen, maar toen waren de vedetten al aan het ruziën met hun entourage en was het kalf verdronken.

En zo blijft het Afrikaanse continent voorlopig steken op twee Olympische voetbaltitels (Nigeria in 1996, Kameroen in 2000), ondanks de uitspraak uit de jaren negentig van Braziliaans icoon Pelé dat Afrika nog in de twintigste eeuw voor een wereldkampioen zou zorgen.

Het is er nog niet van gekomen en het ziet er omwille van bovenstaande redenen ook niet direct naar uit dat dat de komende wereldbekertoernooien zal veranderen.

Tot slot maak ik via John Lennons 'Woman Is The Nigger Of The World' een bruggetje van zwarte voetballers naar vrouwelijke voetbalanalisten. In de WK-studio van Sporza mogen vrouwen alleen voor het decor zorgen, op die ene verschijning van Ruth Joos na. Meer dan een excuustruus (sorry, Ruth) was zij niet.

Daarom dit voorstel: vanaf morgenavond introduceert Sporza een vrouwelijke analiste. Bij elke ronde die de Rode Duivels verder gaan, komt er telkens één bij. Een finale België-Brazilië met drie vrouwen en Jan Mulder aan tafel, heerlijk vooruitzicht toch?

(Frank Van Laeken is freelance journalist; dit is zijn vierde bijdrage over de wereldbeker voetbal in Brazilië.)