Kies blij de familienaam! - Peter Verlinden

Het systeem is er helemaal anders en doodeenvoudig: je geeft aan je kind een naam én een voornaam zoals je die helemaal vrij kiest en die kan dus totaal afwijken van je eigen (familie)naam als vader of moeder.

Neem nu de kinderen van Félicien Kabuga, niet zomaar een man, wel de meest gezochte Rwandees op dit ogenblik want (terecht of onterecht) beschouwd als dé man achter de beruchte Interahamwe-moordbendes twintig jaar geleden, ten tijde van de genocide.
Félicien Kabuga was de zoon van Pierre Gasimba, echt waar, geen pleegzoon of zo, volbloed.

De man heeft elf kinderen gekregen, waaronder Gilbert Habumukiza, Félicité Mukademali, Françoise Mukanziza, … enzovoort: geen enkele ‘Kabuga’.

Volgens de traditie krijgt een kind in Rwanda een naam als het acht dagen jong is, tijdens een ceremonie die Kwita Izina heet, "de naamgeving". Er kan dus wel even over gepeinsd worden. Dat peinzen is ook nodig want met die naam willen de ouders gewoonlijk hun gevoelens uitdrukken op het ogenblik van de geboorte en omdat een naam voor altijd is gaat het om een belangrijke keuze.

Geen toeval dat vele namen ‘-imana-’ omvatten: Imana staat in het Kinyarwanda voor God en door naar de Allerhoogste te verwijzen in de naam van het kind drukken de ouders hun dankbaarheid uit tegenover God. Neem nu ‘Habyar-imana’, de president die twintig jaar geleden neergeschoten werd in zijn vliegtuig. ‘Habyarimana’ betekent precies ‘geschenk van God’ en is een bijzonder populaire naam in Rwanda. Maar de vele Habyarimana’s in het land hebben absoluut geen enkele familieband met elkaar en dat zorgt geregeld voor verwarring, zeker in de westerse pers.

Die absolute keuzevrijheid heeft nogal wat journalisten en politici die in 1994 voor het eerst Rwanda ontdekten, vanwege de immense tragedie toen, heel wat kopbrekens bezorgd. Niet gehinderd door veel kennis van zaken werden familiebanden gesuggereerd tussen allerlei figuren, ook verdachten van de genocide, die geen enkele verwantschap hadden. Hun enige band was het feit dat hun ouders hen toevallig dezelfde naam hadden gegeven. Zo vervolgde de Belgische justitie op een bepaald moment een Rwandees in Brussel die toevallig dezelfde (achter)naam droeg als een hoofdverdachte van de genocide. Het heeft de man een goede advocaat en veel ellende gekost om die flater van de justitie van zich af te schudden.

Rwandese vluchtelingen in Europa, intussen bijna altijd met een paspoort van een Europees land, hebben het tot vandaag geregeld niet gemakkelijk om aan de ene of de andere overheidsdienst uitgelegd te krijgen dat zij bijvoorbeeld wel degelijk broer of zus zijn van deze of gene persoon, en inderdaad, van ‘même père, même père’, als daar al enige twijfel over zou bestaan. Nog moeilijker wordt het als een vader uitgelegd moet krijgen dat hij de échte vader is van een dochter of een zoon die een totaal andere naam draagt. De Belgische scholen en crèches hebben het niet gemakkelijk gehad zo’n twintig jaar geleden toen duizenden Rwandese vluchtelingenfamilies zich kwamen inschrijven …

Alvast bij het namen geven kennen de Rwandezen dus wel ‘vrijheid, blijheid’. Behalve als zij zich in Europa en dus ook in ons land vestigen.

Want plots werden zij verplicht om hun kind de (familie)naam van de vader te geven. Wat een ommekeer. En hoe ingewikkeld toch. Afgelopen met die mooie traditie om in de naam het verhaal te vatten van de blije geboorte, van de gevoelens dat het nieuwe leven heeft opgewekt bij de ouders, op dat ene ogenblik. Wat kan de Europese cultuur kil en rationeel zijn. Toch wel?

(Peter Verlinden-Van Dievel is VRT-journalist en Afrikawatcher.)