Recht op raarheid - Maja Wolny

Maja Wolny is een Pools-Belgische auteur en journaliste die sinds 2002 in België verblijft. Ze schrijft een tweewekelijkse blog voor deze site.

Een tijdje geleden haalde Amazon ook de frontpagina’s met hun drone-test: de levering van lichte boekenpakketjes met kleine vliegtuigjes. Nu is het nieuws massiever: door zware houten deur stromen klanten de winkel binnen. Het getik van hoge hakjes vervangt de stilte van de muisklik. Mensen stappen binnen in een traditionele, bijna negentiende-eeuwse ruimte, een ruimte vol met boeken.

Ik ken de boekenwereld redelijk goed. Zeven jaar lang heb ik in Gent een gespecialiseerde (lees: rare) boekhandel gerund. De zaak heette Post Viadrina en bood enkel boeken aan van voorbij de rivier Oder, in het Latijn ‘Viadrina’. Boeken uit Oost-Europa dus.
In het begin van het nieuwe millennium lag Oost- Europa cultureel nog veel verder van het Westen af dan nu. Er waren nog geen citytrips naar Vilnius of Krakau, geen goedkope vliegtuigen naar Bulgarije, geen land uit het Oosten was lid van de Europese Unie. Er was in het algemeen weinig over dit deel van het continent bekend. Ik voelde mij een soort missionaris: ik ging de Oost-Europese auteurs naar België brengen, hun boeken al dan niet in vertaling verkopen, hun muziek en kunst in mijn kleine ruimte achter een mooie houten deur aanbieden.

Het was niet evident. Mijn winstmarge was miniem, ik had weinig ervaring, sprak nog niet goed Nederlands en bood iets aan dat velen helemaal niet moesten hebben. Maar ik had een geweldige groep van klanten, echte liefhebbers. Gepassioneerde, nieuwsgierige mensen waren dat. Ze stapten Post Viadrina binnen vaak zonder enige ervaring met de literatuur uit die andere kant van Europa. Als ik vernam dat ze nog niks Oost-Europees hadden gelezen, suggereerde ik vaak “De Meester en Margarita” van Michail Boelgakov, een van de mooiste boeken ter wereld. Om de lezer aan te moedigen, vertelde ik dat het boek de inspiratiebron was voor het bekende liedje van The Rolling Stones “Sympathy for the Devil”.

Mick Jagger had destijds het boek gekregen van Marianne Faithfull en nu krijgt mijnheer/mevrouw er eentje van mij. Het boek vat aan met het prachtige motto uit Goethes “Faust”: “Ich bin ein Teil von jener Kraft, die stets das Böse will und stets das Gute schafft”. Het mysterie van Satan die raar doet: hij wil het kwade, maar uiteindelijk komt daar iets goeds van. Wie de aanbevolen roman van Boelgakov had gelezen, keerde tevreden naar Post Viadrina terug. Met veel van die klanten heb ik nog steeds een band, sommigen zijn echte vrienden geworden.

Maar in de winkel kreeg ik ook bezoekers over de vloer die boos waren. Boos op boeken die middenin een Vlaamse stad vanuit de etalage in vreemde talen spraken. De exotische vorm van het Cyrillische alfabet schrok hen af, de hoge concentratie van medeklinkers, eigen aan de Slavische talen, veroorzaakte bij hen hoofdpijn. In die tijd was het Vlaams Belang nog een redelijk grote partij en op een dag kreeg ik in mijn boekhandel bezoek van een activist met een opvallend zwart snorretje. “Waarom al die boeken over dat vuile communisme?”, vroeg deze jonge man terwijl hij op mijn boekencollectie wees. Enkele dagen later was mijn etalageraam met runentekens bekrast. De politie heeft de dader nooit kunnen vinden en de verzekeraar weigerde om de schade te vergoeden. Het was een duur raam dat op maat moest worden gesneden.

Maar dat was niet het ergste. Wat ik als het meest hopeloos heb ervaren, waren de bezoeken van mannen of vrouwen van middelbare leeftijd die binnen stapten, even rond keken en lichtjes gegeneerd een raison d'être van mijn boekhandel opeisten, vaak met de ontwapenende vraag: “Mevrouw, wat is hier de bedoeling?” In andere woorden: waarom baat u hier zulk een rare winkel uit? Ik wist nooit wat ik antwoorden moest. Kort de wereldgeschiedenis van de twintigste eeuw vertellen? Een powerpoint opstarten? Een poppenkast met het Ijzeren Gordijn in een schoenendoos maken? Een andere vraag die ik vaak hoorde was: “Waarom is uw winkel in Gent en niet in Brussel?” Ja, iets raars in Brussel, dat zijn we gewoon. Dat mag. Brussel is vol van onafgewerkte Europese zaken. Maar hier, in Gent, voelt het vreemd.

Gelukkig kreeg ik snel de perfecte klant: Vlaamse gevangenissen. Ik leverde honderden boeken voor Oost-Europese gedetineerden die rustig werden door mijn selectie liefdesboeken en poëzie. Het was een geweldige opdracht om titels te bedenken die Poolse, Oekraïense, Servische of Albanese gevangenen zouden appreciëren, om na te denken welke auteurs hen inspiratie konden bieden voor hun brieven aan echte en verzonnen liefjes. De gedetineerden konden niet naar mijn boekhandel komen, ze zaten voor jaren opgesloten. Maar ze lazen de boeken en voelden zich vrij.

Een klant die ik in begin zelf een beetje raar vond, was Edwin. Hij was zwijgzaam en op een bijzonder manier gehaast. Hij betaalde altijd contant, met biljetten van 100 euro. Hij kwam vaak naar mijn boekhandel, kocht veel en praatte weinig. Pas later heb ik vernomen dat hij terminaal ziek was. In zijn laatste levensmaanden heeft hij alle klassiekers van Russische en Poolse literatuur gelezen. Op een dag had hij een nog hogere stapel boeken gekozen dan anders. Voor de eerste keer had hij onvoldoende cash op zak. Ik stelde voor dat hij de rest bij een volgend bezoek zou betalen. “Dat kan ik niet beloven”, zei hij glimlachend en hij liet het duurste boek achter. Dat was de laatste keer dat we elkaar hebben gezien.

Ik begrijp volledig dat Amazon uit de “cloud” naar de aarde stapt. Want het is goed om raar te doen. Met iets beginnen dat anderen niet verwachten. Het brengt altijd iets op. Soms onvoldoende cash, maar vaak veel meer dan we denken.