Alles van waarde is weerloos - Kristien Bonneure
Natuurlijk zie ik die oranje slachtoffers wél, in een flits, of in een ander medium. Arme koptisch-christelijke Egyptische gastarbeiders, daar op een rij aan de Middellandse Zeekust in Libië. Hun beulen gaan onherroepelijk te werk, blind, waanzinnig en efficiënt. De televisiebeelden uit Mosoel en omgeving, in het noorden van Irak, hakken er bij mij even diep in. Die voorhamers en drilboren … dat is slaan en kloppen uit haat tegen zoveel meer dan een mens.
Ik zie IS-mannen loos gaan in het archeologisch museum. Ze vernielen kunstschatten uit de Assyrische tijd, de tijd van Tweestromenland tussen Tigris en Eufraat. Onherroepelijk, blind, waanzinnig, efficiënt. Een gevleugelde leeuw met mannenhoofd aan de poort van de antieke stad Ninive zien omvallen, na 3000 jaar, doet mijn hart bloeden. Dat bebaarde stenen hoofd heeft zoveel gezien, zoveel natuurlijke en menselijke stormen getrotseerd, maar tegen de prozaïsche sloophamer uit 2015 is niets opgewassen.
Culturele destructie
De vernietiging van pre-, post-, niet-islamitisch erfgoed, of islamitisch-dat-niet-in-het-kraam-van-extremisten-past, is al even aan de gang. De bibliotheek van Mosoel is ook al in brand gestoken. Idem dito in Timboektoe in Mali en natuurlijk was er Bamiyan in Afghanistan, waar de Taliban in 2001 de grootste Boeddha’s ter wereld opbliezen. Dat soort culturele destructie was het thema van de tentoonstelling Ravage in M Museum in Leuven, verleden jaar. Er was een video te zien van jonge mannen in Bamiyan, die nu, zoveel jaren na het iconoclasme, stille muziek maakten met brokstukken steen van de Boeddha’s. Hartverscheurend mooi en pijnlijk.
Behalve vernield wordt er ook al jaren gestolen als de raven uit musea in oorlogsgebied. Maar dan blijven de voorwerpen ten minste bestaan, en kan iemand ergens anders er nog de schoonheid van ervaren. Misschien worden ze gevonden, ooit, en teruggegeven. Hm, ik ben naiëf. De Elgin Marbles hangen ook nog altijd in het British Museum en niet in Athene. Maar het archeologisch museum van Bagdad is wel weer open. Een citytrip?
De onontbeerlijke poëzie van objecten
Ik ben sprakeloos als ik schoonheid, vakmanschap, eenvoud, grandeur of verfijning uit het verleden zie. Ik smelt van bewondering, en zit natuurlijk vol vragen: wie maakte dit, wanneer en hoe, en voor wie, en betaalde dat goed, en waar kwam het materiaal vandaag, en waar de inspiratie? Was het een man of een vrouw die dit schilderde of een groot team? Wie maakte het ontwerp, zonder computer? Hoe kregen ze dit omhoog?
Bij die ervaring komen geen woorden te pas. Neil MacGregor, de baas van het British Museum die het prachtige boek (en BBC-radioreeks) ‘Een geschiedenis van de wereld in 100 voorwerpen’ maakte, spreekt over de ‘onontbeerlijke poëzie van objecten’. Ze zetten onze verbeelding aan het werk, ze doen ons creatief herscheppen. Ze geven ons woordloze signalen uit andere tijden, uit andere werelden.
Misdaad tegen de mensheid
Dàt ervaar ik. Grote verbondenheid met wie er voor me was, en niet alleen in mijn streek. Het dankbare gevoel van op veel schouders te staan, al dan niet van reuzen. De lintmeter gewaarworden die zich over eeuwen en continenten uitrolt. Dat helpt om jezelf en je eigen problemen te relativeren. De geschiedenis is niet begonnen in mijn navel, ook niet bij de geboorte van Christus of Mohammed. Het is onze collectieve geschiedenis. Ik wou dat ik het gevoel kon delen met die IS’ers. De vernietiging van al dat moois is dus geen gewone misdaad, maar een misdaad tegen de mensheid. Wellicht daarom raakt deze culturele moord me bijna dieper dan een mensenmoord. Zij het dat ik geen stenen tegen mensen wil afwegen.
Haat, verblindende religie of ideologie, je eigen identiteit affirmeren, die van een ander uitwissen uit wraak, hebzucht, regelrechte domheid, groepsdruk en dronkenschap: redenen te over om de kunstschatten (van je vijand) kapot te maken. De Spaanse conquistadores pikten het goud van de Inca’s; de protestantse beeldenstormers hielden huis in onze Lage Landen, de socialisten sloopten hun eigen Volkshuis van Horta, de Duitsers schoten de bibliotheek van Leuven in brand, de Serviërs die van Sarajevo, de Kroaten bliezen de Ottomaanse brug in Mostar op, de Albanese Kosovaren richten hun wraak op orthodoxe kloosters. En dan is het nog het tuig van de richel dat zich fan van Feyenoord noemt en pas nog een eeuwenoude fontein in Rome naar de verdoemenis hielp. Lucebert is dood, maar aan zijn vers denk ik dagelijks: alles van waarde is weerloos.
(Kristien Bonneure werkt voor www.cobra.be, de cultuurwebsite van de VRT. Ze is de auteur van ‘Stil leven’, Lannoo, 2014)