Wat een mens leert uit een overlijdensadvertentie - Kristien Bonneure
‘Slagersvrouw op rust’ las ik enkele dagen geleden onder haar naam. Ze was ver in de negentig geworden. Een leven van hard labeur en lange werkdagen. Een mooi beroep. Een sociale vrouw, dat moet haast wel. Misschien stak ze alle kinderen die op hun tenen stonden aan de toonbank een ‘schelletje’ salami toe.
Een andere hoogbejaard overleden man stond ’42 jaar ten dienste van Rwanda’. Had dus zijn halve leven in de tropen doorgebracht. Vaak maken die missiepaters en –zusters de cirkel rond en overlijden ze in België. Maar in hun laatste dromen verschijnen de rode Afrikaanse aarde, het zinderende groen van de bananenbladeren, de vrolijke Afrikaanse missen. Daar ben ik zeker van.
Medailles voor de veerman
‘Geboren in Wortegem-Petegem en aldaar overleden’. Wat is er in die tussentijd allemaal gebeurd? La vie est un roman, zelfs met dezelfde start- en aankomstplaats. Anderen zagen het licht op een plek met symboliek. In Congo. Of in een ander land, toen het hier oorlog was. In de doodsberichten lees je ook de geschiedenis van een land, een volk.
‘Trouw aan haar filosofische overtuiging’, staat er kloek. Deze dame is met brandende vrijzinnige fakkel naar de Elyzeese velden vertrokken. Of in het andere geval, ‘gesterkt door haar geloof’. Of onder het zingen van de Vlaamse Leeuw, met AVV-VVK boven zijn naam. ‘Weerstander’: daar slaat mijn fantasie van op hol. Ik zie de mooie generiek van ‘Ontsnappingsroute’ voor me. Als de dode een bedrijf heeft gesticht, mag het logo prominent in de krant. Reclame tot in de kist.
Soms lees ik regels lang lidmaatschappen, vereremerkingen, lintjes en medailles. Een hoop gerinkel om de veerman mee te betalen. Een postuum CV om Sint Pieter mee te imponeren. Hoe langer het overlijdensbericht (en die kolommen zijn duur!) en hoe groter het monument op het kerkhof straks, hoe doder de dode.
De ene wil intiem ter aarde besteld, de andere schenkt zijn lijf aan de wetenschap. De een wil bloemen noch kransen, de andere vraagt zelfs na zijn dood om geld voor een of ander goed doel. We blijven maar eisen stellen, zelfs al zijn we de pijp uit. Ik denk aan de versregels van Fernando Pessoa: “ Ik heb geen voorkeur voor wanneer ik toch geen voorkeur meer kan hebben. Dat wat zal zijn, wanneer het zijn zal, zal zijn dat wat het is."
Geslachtsverandering
Bij adellijke afgestorvenen prolifereren de dubbele namen in hun stamboom. Vaak vraag ik me af wie er niet bij staat: minnaars, buitenechtelijke kinderen, uit het testament geschrapte enfants terribles, vervreemde exen? De huisdokter en de thuisverpleging mogen er wel bij. Ontroerend is soms de mededeling bij iemand die nooit getrouwd was. Zelfs hoogbejaard overleden bleef ze de ‘dochter van’ ouders die al een eeuw geleden uit dit ondermaanse vertrokken. Helemaal bizar is hoe sommige vrouwen tijdens hun leven van geslacht veranderen, en overlijden als ‘mevrouw Piet Van Doren, geboren Els De Wachter’.
‘Dit bericht geldt als enige kennisgeving’ klinkt boos. Zeg niet dat we het niet gezegd hebben: ze is dood! Kom niet klagen achteraf: ze ligt al onder de zoden! Kan het wat vriendelijker? Ik zou bijvoorbeeld graag een mooie uitspraak van de aflijvige lezen, misschien zijn laatste woorden, of een gedicht van een kleinkind. Of iets over haar talent om truien te breien, te tuinieren of verhalen voor het slapen gaan vertellen. Een foto vind ik dan weer te intiem voor de krant.
Voor het geval dát
De Britse kranten zijn dol op obits of obituaries: bladzijden lof over excentriekelingen, laatst was er een portret van een “writer who made a career of forging letters by stars from Humphrey Bogart tot Noël Coward until she was caught by the FBI”. Ook in onze media is er geen gebrek aan uitgebreide biografieën als grote namen de man met de zeis tegenkomen. Soms liggen die obits al gereed, voor het geval dàt. Thrillerauteur Ruth Rendell bijvoorbeeld. Ze mag gaan, Cobra.be is er klaar voor.
Er zijn de BD’s, de Bekende Doden rond wie iedereen zich schaart: Luc De Vos, Wolinski, Ahmed. Er zijn er die het hoekje omgaan zonder drukwerk, soms zelfs zonder wat of wie dan ook. Lof voor wie hun ‘eenzame uitvaarten’ organiseert en van wat versregels voorziet. En dan zijn er de dagelijkse doden uit mijn krant, met wie het ook postuum prettig kennismaken is.
(Kristien Bonneure werkt voor cobra.be, de cultuurwebsite van de VRT. Ze is de auteur van ‘Stil leven’ (Lannoo).)