Veertig regeringsleiders en dokter Bibber - Celia Ledoux

Probeer maar te peilen of ze daar wilden staan. Sommigen vergiftigen hun kritische journalisten, anderen laten kunstenaars ombrengen, zetten ze gevangen, kopen doodleuk alle media op. Eentje vlakbij ons liet onlangs een krant de data vernietigen van een klokkenluider, en vervolgt de klokkenluider zelf.

Stonden ze innerlijk te kreunen: wat doe ik hier toch? Als ambiërend regeringsleider hoop je misschien op massale power, volksliefde, misschien zelfs op daden. Wat een ontgoocheling voor de winnaar! Die wordt in een web van bezigheden verstrikt – lintjes knippen, overleg, massa's info zonder reactietijd – ingepakt als fruit in vershoudfolie, zonder zuurstof voor verandering. Bezoeken, handjes schudden, foto's. Denken ze wel eens: wie is dit? Moet ik dit steunen? Of zelfs: dit gaat zo hard tegen mijn waarden in.
Is het waarschijnlijker dat een goed manipulator veel verandert, of een goed staatsman?

Misschien is dat systeem nodig. Andere staten voeren massamoord uit, onthoofdingen, geselen bloggers wekelijks om hun mening. Sommige van die staten stuurden ook afvaardiging naar Parijs. De voorganger van Charlie Hebdo, Hara-Kiri, werd nog verboden door de Franse staat. (François Cavanna, oprichter van dat Hara-Kiri, schreef met Les Ritals en Les Russkoffs twee fantastisch grappige, ontroerende romans. Die moet u eens lezen.) Intussen kreeg het noodlijdende Charlie Hebdo zoveel geld toegestopt dat ze een miljoen exemplaren drukten. Misschien moet de Vlaamse kunstsector ook wat bedreigingen sprokkelen.

Jean-Marie Le Pen hield voet bij stuk: Charlie Hebdo bleef een links-anarchistisch blad. Gevaarlijk, en dat moesten we niet vergeten. Ik vroeg me af waarom dat soort uitspraak stilaan loffelijk eerlijk ging klinken.

Kijk weer naar die foto vol mannen (de vrouwen wegphotoshoppen kost nauwelijks een kwartier). Opgetrokken schouders, kale hoofden, veel zorgelijke uitdrukkingen. Zijn ze gegeneerd of is dat hun gelegenheidsuitdrukking? Misschien gaat een gezicht naar een ambt staan, zoals een lijf naar de sport. De wielrenner: scherp. De regeringsleider: zorgelijk.

Het kan aan slaapgebrek liggen. Hun dag wordt volgebouwd van opstaan tot slapen, hun doen gemonitord, vrije momenten met crisissen gevuld. In een gewone jobadvertentie komt “uitdaging” ook op “doodwerken” neer. Een regeringsleider die nog een beetje persoonlijk leven wil, slaapt wellicht niet meer (of slaapt in boven de soep of de partner).

Om de kudde heen, de waakhonden.
Ik moest denken aan dat verhaal van Italo Calvino, over een vorst op zijn troon. Hij zit daar en wacht. Hij weet wat hij deed om op zijn troon te raken, en hij is waakzaam. Hem wacht hetzelfde lot, en dat stelt hij zoveel mogelijk uit. Iedereen is ontslagen of dood. Hij verlaat de troon niet meer.
Ik heb het me afgevraagd, wat permanente bewaking met je doet. Voel je je veiliger met vijf lijfwachten, geïrriteerd, slinkt het gevoel van dreiging of verspreid het als een ontsteking, kloppend voelbaar, over het weefsel van je leven? Kan je je een simpel leven nog voorstellen?

Deze week schreef Italiaans journalist Roberto Saviano een stuk over zijn leven onder bewaakt escort. Acht jaar al in kogelvrije auto's, om de maand een ander raamloos verblijfje, elke bezigheid gepland, permanente dreiging. De advocaat van zijn belagers werd veroordeeld, de mafiosi zelf niet. Saviano beklaagt zich zijn kritiek op de mafia allang, hij was liever zwijgend vrij gebleven.

In Italië leven 585 mensen zoals Saviano. 585! Om onze hoek! Waarom zijn wij niet massaal angstig voor mafia en georganiseerde misdaad? Is dat gevaar te bekend? Worden we pas bang als het apparaat in gang schiet, met in zijn kielzog de verslaggeving? Werkt het zoals blauw op straat? Hoe meer politie je ziet, hoe meer onveiligheidsgevoel mensen rapporteren.

Stel je zo'n bewaakt leven voor. Iedereen bekijkt je, luistert, niemand praat met je. 't Is een beetje zoals een land leiden.

Ik moet u nu toegeven dat ik over de volksreactie niet schamper kan doen. U mag van mij een bange muis zijn in het dagelijks leven en toch “je suis Charlie” zeggen. Dat is voor mij eerder een teken dat vrije meningsuiting in uw lijf zit. Misschien bestaan er groter bedreigingen voor die u niet ziet: dat kan u niet helpen. Ik kan uw gevoel niet veroordelen als hypocriet.

De burgers trokken gevoelsmatig een soort front, verenigd over religie, afkomst en overtuiging heen. Ja, er hadden gekken gemoord, en in reactie gingen andere gekken moskeeën aanvallen en dreigbrieven in bussen proppen. De overgrote meerderheid leek te zeggen: het is niet omdat die zot doen, dat wij volgen.
De reactie van regeringen was anders van aard. Apart, zoals op de foto. Te ver weg om het gevoel onder hun burgers te peilen en te delen.

De regeringsleiders spraken verwarrend: matiging en terugslaan in één adem. De klopjacht op de verdachten was Amerikaans van inslag en eindigde ook zo: geen proces of onschuld tot bewezen schuld, doodgeschoten in plaats van omgezette doodstraf. Nu ook bij de inval in Verviers doden vielen – geen schuldigen, verdachten – begint het op een trend te lijken. Verdedigt dat verlichtingswaarden? Misschien was het een onvermijdelijk ongeval. Dan hoorde het anders gerapporteerd. Over een dood en een gemiste rechtsgang hoor je spijt, berouw te tonen, geen stoerheid. We zijn niet in oorlog. Executie is geen proces.

Met maatregelen, overheidstaal, paraatheid lijkt onder ons land een bom te liggen. Ligt die er echt? Net sinds vorige week? Was Charlie Hebdo de vrijgeleide voor harde hand? Onderzoek zet België als zowel discriminerender en radicaliserender dan omringende Europese landen neer. Da's een interessante correlatie. Zou je dan niet écht werken aan inclusie? Kijk ten minste de film “Four Lions”, die aspirant-jihadi's in hun broek zet. Neem die houding aan, in plaats van het cool vechtersgedrag te maken met je spierballentaal. Matig je de bevolking door het leger in te zetten tussen burgers in vredestijd, zonder de wettelijke beperking van één maand? Eert dat je grondwet? Wat zegt het als het land je met die maatregel uitlacht?
Ik kan het niet helpen, het lijkt zo op de Amerikaanse overheidsreactie na 9/11. Ook daar wilde de bevolking misschien geruststelling, niet de bewapende ramboreactie die volgde. Hebben Amerika's maatregelen grondwet en burgerrechten verdedigd, of stilaan afgeknabbeld? In elk geval kregen ze het volk bang.

Weet u, nu herinner ik het me.
Die vorst van Calvino leefde wel in permanente spanning, niet in angst.
Angst was alleen zijn wapen.

(Celia Ledoux is schrijver en columnist.)