In de naam van de vader? - Cathérine Ongenae

Toegegeven, we waren er laat mee, met de aanpassing van haar familienaam. Deels omdat die deadline me was ontgaan, deels omdat de tijd vliegt. Maar vooral ook omdat ik er lang over heb getwijfeld. Moest ik dit wel doen, mijn dochter een dubbele achternaam geven? Je doet per slot van rekening toch iets dat ingaat tegen een traditie, waarbij ik niet voorbij de bijna overbodige vraag heen kon: waarom krijgt een kind per definitie de naam van de vader? En wil ik haar wel opzadelen met die naam?

Waarom zou ik dit kleine meisje deze naam geven? Het is niet dat ik er veel belang aan hecht, en als naam van mijn maker laat hij weinig mooie herinneringen na.

Ik heb altijd een dubbel gevoel gehad bij mijn familienaam. In de eerste plaats omdat hij zich uitstekend leent tot grapjes en pesterijen. Mevrouw Ongenaede, het is telkens weer een beetje sterven als iemand – meestal een man – me à la minute karakteriseert. Je moet er maar tegen kunnen, zegt men als je met je ogen rolt en zucht.

Ik denk dat ze stiekem een beetje bang zijn van mij en mijn naam. Nomen est omen. En hij valt op, wat handig is als je publiceert. Ongenae blijft plakken, al weet je nooit waar.

Dat ik vooral populaire drogredenen heb bedacht om het niet te doen, dat was de conclusie toen ik over de dubbele familienaam ging lezen.

In Spaans- en Portugeessprekende landen doet men het automatisch. Maar in landen waar ouders de familienaam van hun kinderen zelf kunnen kiezen, zoals in de VS, blijkt dat maar 4 procent van de kinderen de naam van de moeder krijgt. Samengestelde namen zijn iets talrijker, maar het merendeel van de kinderen wordt traditioneel naar de vader genoemd. Ook bij ons zag je niet bepaald een vloedgolf aan dubbele familienamen. In april bleek dat slechts 4,6 procent van de ouders hun kind de dubbele familienaam gaven.

Navraag in de VS leerde dat vrouwen allerlei redenen opgaven om kindlief vaders naam te geven. Ze vonden hun eigen naam niet mooi, of zijn naam mooier. Ze wilden de schoonouders niet teleur stellen. Ze riepen de traditie in, of het feit dat hun man er op stond. Anderen vonden het niet belangrijk, of zagen op tegen de administratieve rompslomp om steeds een dubbele naam te moeten gebruiken.

Een cluster aan uiteenlopende argumenten voor een ogenschijnlijk eenvoudig fenomeen doet meestal vermoeden dat de lading symbolisch is. Waarom zou je als vrouw anders de mogelijkheid om je gelijkwaardigheid als moeder te uiten anders verwerpen? Houden we niet van onszelf? Vinden we onszelf echt zo onbelangrijk?

Om te beginnen: old habits die hard. Wat zegt het ontbreken van de naam van de moeder over de plaats van de vrouw in de samenleving? Dat ze maar beter niet te zichtbaar is? Dat het baren an sich voldoende is voor onze identiteit? We zijn zo gewend aan wat niet vanzelfsprekend onze rechten zijn, dat we dat onrecht normaal vinden. Het vechten niet waard, er zijn misschien belangrijker zaken. Is dat zo? Waarom houden veel mannen er dan aan om de enige naamdrager te zijn? Voor hen moet die naam toch iets betekenen?

Historisch gezien krijgen kinderen de naam van de vader omdat dit de enige manier was om zijn identiteit te bevestigen. Vrouwen kunnen kinderen ter wereld brengen, maar de naam van de man is zijn linguïstische navelstreng: het is wat hem met hen verbindt, wat hen recht geeft op zijn bescherming. Maar is dat vandaag nog relevant?

Vrouwen baren geen kinderen meer voor de clan, om de groep die 'wij' voorstelt groter te maken voor het geval er moet gevochten worden tegen 'anderen'. Vrouwen werken, sommige zijn zelfs kostwinner. De situatie is nog verre van perfect als we het over gelijkwaardigheid hebben, maar het recht op naamgeving is goed om de moeder zichtbaar te maken in de samenleving. En dat is nodig, want de grote onrechtvaardigheid van deze wet is dat de vader nog steeds het laatste woord heeft.

Ik heb geen seconde moeten strijden voor die dubbele familienaam. Van zodra de wet van kracht was, wist ik dat de keuze bij mij lag. Maar zo is het niet overal: er liggen best wat mannen dwars, en dan krijgt het kind in dit patrilineair systeem vaders naam in plaats van de dubbele naam. Dat deze wet geen recht is voor vrouwen maar een geste van mannen, dat is het patriarchaat alive and kicking.

Zal die dubbele familienaam de samenleving vrouwvriendelijker maken? Niet vanaf de eerste dag. Maar feminisme gaat over het veranderen van onrechtvaardigheid en ongelijkwaardigheid, ook al heeft dit onder het mom van traditie verre wortels in het verleden.

Daarom stond ik op die bewuste vrijdagochtend met man en kind voor het bureau van de ambtenaar. Om mijn dochter het goede voorbeeld te geven en een langdurig patroon te keren. Het is mijn geschenk voor haar, en voor mezelf.

Mijn naam te zien staan in de hare, doet me plezier. De mooie herinneringen, die maken we onderweg wel.

(Cathérine Ongenae is auteur en journalist.)