Björn Soenens laat zich verleiden door Georgia O’Keeffe

In zijn wekelijkse kroniek kijkt onze man in Amerika verwonderd naar het grote en het kleine leven in de Verenigde Staten. Deze week kijkt Björn Soenens met weemoed en ontzag naar het leven en werk van één van de grootste kunstenaars die Amerika ooit voortbracht, de legendarische Georgia O’Keeffe.
analyse
Björn Soenens
Björn Soenens is Amerikacorrespondent voor VRT NWS. Hij woont in Brooklyn, New York City.

Björn Soenens is Amerikacorrespondent voor VRT NWS. Hij woont in Brooklyn. U kan hem volgen op zijn journalistenpagina op Facebook, en op Twitter (@bsoenensvrt).

“Even the smallest acts of daily life should be done beautifully” (Georgia O’ Keeffe)

Je hebt van die mensen waarbij leven en werk bijna één op één samenvallen. Ik heb dat ook: dat ik mijn werk nooit als werk zie, maar als een passie, een roeping, een onweerstaanbare drang. Een rusteloosheid die bijna niet te stelpen is. Kunstenaars hebben dat wel vaker. Ik ben geen kunstenaar. Ik ben een chroniqueur, een onvolkomen en feilbare kladschrijver van de geschiedenis.

Onlangs werd ik van mijn sokken geblazen door iemand wiens leven ook haar werk is, en haar werk haar hele leven. Georgia O’Keeffe. O’Keeffe was een langlever. Ze werd net geen honderd, leefde tussen 1887 en 1986. Ze is bekend gebleven als schilder van iconische schilderijen van dierenbeenderen en bloemen.

Schilderijen die je raken tot in het diepste van je vezels. O’Keeffe was een progressieve geest die het levenslicht zag in een streng Victoriaanse tijd, een periode van beknepen en ingesnoerde moraal, een uiterst hypocriete en conservatieve tijd. Voor vrouwen een tijd van ingehouden wensen, van ingesnoerd leven en denken.

Twee plekken bepaalden het hele leven van Georgia O’Keeffe: New York City en Santa Fe (in New Mexico). Dat ze ooit werd geboren op een boerderij in Wisconsin, schudde ze vrij snel van zich af. Zij was een vrijdenker lang voor haar tijd. Het kon haar ook niet schelen dat ze al van jongs af werd beschouwd als een menselijk curiosum en een voorwerp van voortdurende roddels en achterklap.

Haar kledingstijl ondersteunde haar imago als enfant terrible: losse zwarte jurken en platte schoenen. Dat deed een vrouw niet rond 1916. Van kritiek trok ze zich nooit iets aan, ook al was het nooit makkelijk om tegen haters en hatelijkheden te vechten (klinkt het vertrouwd in deze tijd?):

“I’ve been absolutely terrified every moment of my life, but I’ve never let it keep me from doing a single thing that I wanted to do.”

Veel mensen houden van O’Keeffe, ook al is ze bij een breed publiek natuurlijk veel en veel minder bekend dan pakweg de melancholische, verdoolde schilder Edward Hopper of de rusteloze action painter Jackson Pollock.

Dat ze fascineert, merk ik aan het publiek van de tentoonstelling ‘Georgia O’Keeffe: Living Modern’, in het Brooklyn Museum, aan de rand van Prospect Park. Bereidwillig slenteren de bezoekers langs de vele schilderijen, kleren, en talloze foto’s van grootheden als Ansel Adams, Annie Leibovitz en Andy Warhol. Hier en daar zie je ademloze fascinatie en bewondering.

Ik zie het ook aan mijn vrouw. Ze kan er niet genoeg van krijgen, van deze vrouw die lang voor het modieus werd, al bezig was met duurzaamheid van stoffen en materialen. In de tentoonstelling hangen onvoorstelbaar mooie kleren in silk crêpe, zijden gewaden. O’Keeffe was een feministe en een mode-icoon zonder daar mee uit te pakken. Ze wàs het gewoon.

Door de fotograaf Alfred Stieglitz werd ze naar New York gelokt. Ze trouwde met hem. Hij was 60 en zij was 37 in 1924. The roaring twenties. De Jazzjaren. Kijk hoe ze er uit ziet: met de uitstraling van een strenge, gedisciplineerde sfinks. Hoe meer we van haar zien, hoe minder we lijken te weten over haar. Een mysterie. Een mens waar je van alles bij vermoedt, maar niet zeker weet. Geheime kamers, dat is Georgia O’Keeffe.

Copyright 2016 The Associated Press. All rights reserved. This material may not be published, broadcast, rewritten or redistribu

O’Keeffe staat zo’n beetje model voor de omgekeerde beweging van Amerika. Zij trok van de wereldstad New York naar het uiterst verlaten en desolate Santa Fe in New Mexico. Na de dood van haar man had ze nood aan rust, en aan eenvoud.

En licht, het bijzondere licht van het zuidwesten van de VS. Licht is de grondstof voor een schilder. O’Keeffe die figuratieve én abstracte doeken maakte. Zelfs een eigen Amerikaanse schilderstijl ontwikkelde: het precisionisme, een kunststroming die heel sterk werd beïnvloed door de industrialisatie van het Amerikaanse landschap, en daardoor een beetje futuristisch aandoet, met scherpe geometrische en gestroomlijnde vormen.

Kijk naar New York Night (1929) en je weet wat ik bedoel met precisionisme. Later zou die kunst leiden tot pop art en magisch realisme.

Dat magische en dat bijzondere licht van Santa Fe, zie je vandaag nog als je in New Mexico rondrijdt of reist. Je ziet het zelfs in de iconische tv-serie Breaking Bad. Ook de fatale ondergang van Walter White baadt in het oogverblindende licht van Albuquerque.

Haar lichaam behandelde O’Keeffe als haar naakte doeken, als een materiaal dat je mooi kan bedekken in abstracte vormen. Bijna altijd in zwart of wit. Haar haar strak gehouden onder een hoofddoek of een bandana.

In New Mexico leek de ouder wordende Georgia O’Keeffe bijna op een Indiaanse vrouw. De woestijn kwam tot aan haar deur. De dieren die stierven in de woestijn inspireerden haar tot schilderijen van woeste beenderen. Ghost Ranch werd haar beroemde thuis. Ze maakte er tijdloze beelden, en produceerde onvergankelijkheid (de droom van elke mens, een beetje onvergankelijk zijn, niet voorbij gaan, niet doodgaan).

Elke Amerikaliefhebber kan bijna niet anders dan van O’Keeffes werk houden: de wijde luchten, het verbazingwekkende licht en de open landschappen van het Amerikaanse Westen. Een groot land, en bijgevolg ook een grote thuis. Ik zie het aan een jonge bezoekster in het museum. Een meisje van 7 jaar oud legt aan haar broertje van 5 uit hoe de schilderes leefde en werkte. Prachtig om te zien. Het zwarte jongetje vraagt, terwijl ik luistervink: “Is that her?”

“Her”, O’Keeffe, dat was een vrouw die wist wat ze wilde. Altijd strak, altijd gestileerd. Waar ze van hield, wilde ze in meervoud. Zag ze een paar schoenen, ze bestelde meteen verschillende paren, in verschillende kleuren. Ze liet zich zelfs verleiden tot Levi’s Jeans: de 701, de jeans uit 1934, was haar favorietje.

Elke mens heeft zijn tragiek. Voor een componist als Beethoven was dat doof worden. Voor een schilder als O’Keeffe was dat langzaam blind worden, en het penseel niet meer kunnen gebruiken. Ze las zo graag, en op het einde ging het niet meer, ook al was de geest nog erg wakker en fris.

Het drama van oude mensen, en hoe we ernaar kijken: dat alles aftakelt, dat ze niet veel meer kunnen, terwijl ze toch vaak een gezond brein in een versleten lijf bezitten. Wat moet je dan?

Leven in je hoofd. O’Keeffe deed het alleen, en vele uren per dag. Dat was toen haar leven niet meer kon samenvallen met haar werk. Grote gedachten, die had ze dus nog in overvloed.

Ze leek wel een zenmeester. “To create one’s own world in any of the arts takes courage”, zei ze nog. O’Keeffe liet een laatste keer een portret van haar maken toen ze al 97 jaar oud was (foto boven). Als je naar haar zit te staren, in en op die foto, dan springt haar levensfilosofie je in het gezicht:

“Always fill a space in a beautiful way. Where you have the windows and the door in a house. How you address a letter and put on a stamp. What shoes you choose and how you comb your hair.”

Zo mooi, zo simpel, zo precies, zo juist. Georgia O’Keeffe was 99 toen ze stopte met ademen. Maakt u alstublieft kennis met dit Amerikaanse icoon. Kijk en leer van deze grote mevrouw.

Nog tot 23 juli: ‘Georgia O’Keeffe: Living Modern’, in het Brooklyn Museum, New York City.

Meest gelezen