Welke brexit wordt het? – Ivan Ollevier

Ivan Ollevier is journalist bij VRT Nieuws. Hij volgt al jaren de Britse politiek en maatschappelijke discussies.

Op 23 juni stemden de Britten in een referendum om uit de Europese Unie te stappen. Dat er een politieke aardverschuiving zou plaatsvinden in de Europese Unie, en dat het Verenigd Koninkrijk een zware recessie te wachten stond, voorspelden koffiedikkijkers toen het resultaat van het referendum bekend werd gemaakt, de ochtend van de 24ste juni. Dat is ondertussen een half jaar geleden, en veel lijkt er niet veranderd. Toch kondigt 2017 zich aan als een jaar waarin de brexit de Europese constructie aan het wankelen kan brengen.

In 2017 zullen de journalisten die zich met het Verenigd Koninkrijk bezighouden zich op drie zaken moeten concentreren: de brexit, de brexit en de brexit. Laten we beginnen met het eerste, de brexit.

“Het leven is opwindend na de brexit,” zei Will Butler-Adams, en hij gooide zijn armen in de lucht. Will Butler-Adams is de kleurrijke CEO van Brompton Bikes, een uit zijn voegen gebarsten familiebedrijf dat de voorbije jaren is uitgegroeid tot de producent van een van Groot-Brittanniës bekendste uitvoerproducten. Je ziet ze tegenwoordig in vrijwel elke wereldstad: de vouwfietsen van Brompton Bikes. Ik ontmoette Will Butler-Adams (die zijn personeelsleden onveranderd aanspreken met WBA – “dubbeljoe bie ei”) op een warme septemberdag in de fabriekshal in West-Londen, drie maanden na het brexitreferendum.

WBA is optimistisch wat de toekomst betreft: het Britse pond is in waarde gedaald, en ten gevolge daarvan verkoopt hij wereldwijd tot acht procent meer fietsen. Wanneer de brexit effectief in werking treedt, zal Brompton Bikes ongetwijfeld handelsbelemmeringen op zijn weg vinden, maar ook dat boezemt hem allerminst angst in: “OK, het zal meer werk zijn,” zegt WBA, “meer papierwerk, documenten invullen en zo, maar dat moet nu ook al bij de uitvoer naar Aziatische landen of naar de Verenigde Staten. Ik weet dat we dat zullen aankunnen, want we dóén het al,” lacht hij. Bij wijze van afscheid laat hij de cameraman en mezelf een ritje maken op een Brompton over het fabrieksterrein: “Eén keer op een Brompton gereden, en je bent voor altijd verkocht.” Ik ken weinigen die zo optimistisch zijn als deze bedrijfsleider/wereldreiziger/wijnkenner.

WBA heeft makkelijk praten. Zijn Brompton Bikes zijn bij uitstek een uitvoerproduct, en bij het lage pond heeft hij alleen maar te winnen. Diezelfde dag lopen we langs in de Apple Store in Covent Garden in het centrum van Londen. En wat stellen we daar vast? Dat de iPhone 7 die later die week in Londen wordt voorgesteld, opmerkelijk duurder wordt dan de iPhone 6. De iPhone is immers een invoerproduct, en Apple rekent die aan de Britten aan in Amerikaanse dollars. Het leven zal voor de Britten dus duurder worden, want de Britse economie is een eilandeconomie die veel goederen importeert.

Dat bevestigt ons Alan Clarke, een econoom bij de Londense vestiging van de Canadese Scotiabank: “Voor uitvoerders is de brexit een goede zaak. Zolang ze niet te veel van hun onderdelen of hun materiaal hoeven in te voeren natuurlijk.” Het zal de Britse consument zijn die de rekening van de brexit zal moeten betalen. Als de inflatie toeneemt, en je kunt ervan uitgaan dat dat zal gebeuren, dan zal de consument een kleiner aandeel van zijn inkomen aan goederen en diensten kunnen besteden. Dat zal de economie in 2017 pijn doen. Dramatisch zal het niet worden, maar de groei zal vertragen. Die zal in 2017 amper nog één procent bedragen.”

Het brexitreferendum heeft in het Verenigd Koninkrijk een kloof geslagen die door de twee grote partijen, de Conservatieven en Labour, heen loopt. Over Labour kunnen we kort zijn: met hun huidige leider, Jeremy Corbyn, zijn de sociaaldemocraten vrijwel zeker voor jarenlang van de macht uitgesloten. Of Corbyn het nu goed of slecht doet, wil ik hier zelfs nog buiten beschouwing laten, maar alleen al het feit dát hij de leider van Labour is, verdeelt de partij in twee kampen: de cobynista’s en de anderen. De corbynista’s vinden dat Labour onder Corbyn zijn authentieke, linkse stem heeft teruggevonden, de anderen vinden dat hij veel te radicaal is en geen enkele voeling heeft met hoe een moderne sociaaldemocratische partij er moet uitzien. Zolang Labour de interne strubbelingen niet heeft opgelost, is de kans dat het de parlementsverkiezingen kan winnen uitermate klein.

De verdeeldheid binnen de Conservatieve Partij is relevanter, al was het maar omdat het de regeringspartij van het moment is. Zelfs binnen het kabinet van eerste minister Theresa May zit niet iedereen op dezelfde lijn. Philip Hammond, haar minister van Financiën, is een “zachte brexiteer”, iemand die vindt dat het Verenigd Koninkrijk deel moet blijven uitmaken van de Europese eenheidsmarkt, en dat het nauwe banden moet behouden met de EU. Aan de andere kant van de barricade staan Boris Johnson, minister van Buitenlandse Zaken, David Davis, minister voor Brexit, en Liam Fox, minister voor Handel. In de pers worden ze, met een knipoog naar Alexandre Dumas, “de Drie Brexiteers” genoemd. Zij zijn voorstander van een “harde brexit”, met andere woorden: voor een radicaal doorknippen van alle banden met de Europese Unie. Het komende jaar zal er een van machtsstrijd worden binnen het kabinet-May tussen zachte en harde brexiteers.

Tegen eind maart wil Theresa May artikel 50 uit het Verdrag van Lissabon activeren, de Europese Unie dus formeel laten weten dat het Verenigd Koninkrijk uit de Unie stapt. Er zijn wel “article 50 ways to leave your lover,” kopte het weekblad The Economist enkele maanden geleden. Maar hoe ziet het plan van Theresa May eruit? “Make a new plan, Stan,” ging The Economist in dezelfde toonaard verder. Steeds meer gaan er stemmen op om in een overgangsperiode te voorzien.

Wanneer May artikel 50 geactiveerd heeft, duurt het nog twee jaar voor het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie is gestapt. Om te vermijden dat het land dan economisch “van de kliffen valt”, wordt er gedacht aan een voorlopige oplossing waarbij het nog enige tijd lid blijft van de EER, de Europese Economische Ruimte, net zoals Noorwegen.

Maar zover zijn we nog niet. Eerst wordt het uitkijken naar het debat in het Lagerhuis dat er vrijwel zeker aankomt. Een rechter heeft in november beslist dat het parlement zijn zeg moet kunnen doen over de brexit, en ergens in januari zal het Opperste Gerechtshof dat oordeel vermoedelijk bevestigen. Theresa May had het liever anders gezien, maar het betekent dat elk individueel Lagerhuislid zich over de brexit zal moeten uitspreken. En kleur zal moeten bekennen. Vrijwel niemand verwacht dat het parlement de brexit nog zal tegenhouden, dat zou politieke zelfmoord zijn. Toch staat nu al vast dat het een historische zitting zal worden.