2017: Onze economie botst op paradoxen - Ton van Lierop

Er vielen in 2016 veel grote woorden over de toekomst van onze economie: globalisering versus protectionisme, digitalisering versus werkloosheid, ... Journalist Ton van Lierop onderzoekt wat we moeten onthouden van '16 om '17 te begrijpen. Hij botst op Belgische en mondiale pardoxen.
analyse
Analyse

Ton van Lierop is coördinator van de sociaal-economische redactie van de VRT.

De globalisering is onomkeerbaar. Het massale gebruik van onze smartphones is er het meest tastbare bewijs van; tot grote spijt van ING-personeel dat er zijn baan door verliest. Tegelijkertijd stootte de globalisering in 2016 ook op haar grenzen. De wereldwijde economie zet een vreemde trend in: globaal en gezamenlijk weer alles apart gaan doen. Met 2017 als eerste lakmoesproef van de nieuwe mondiale paradox.

Economieën zijn meer dan ooit met elkaar verknoopt. Na eeuwen van staal, olie en kolen, is het internet de nieuwe levensader van onze welvaart. Vorige maand hield Start-It, een ambitieus project van onder meer KBC voor jonge startende ondernemers, een presentatie van beginnende bedrijfjes. Op één na waren het jonge en energieke Vlaamse Mark Zuckerbergs-in-spé, die grootse nieuwe digitale toepassingen aanprezen.

Terug naar fort Amerika

Donald Trump won de Amerikaanse presidentsverkiezingen, vooral op golven van ontevredenheid van arbeiders in oude industriestaten, die hun baan verloren door de globalisering (lees: hun bedrijven werden van de markt verdrongen door goedkopere Aziatische concurrenten).

Trump wil mede daarom een einde aan de globalisering en grenzen optrekken rond het (economische) fort-Amerika.

Trump toont zich uiterst kritisch over internationale handelsverdragen en wil hooguit akkoorden met landen apart afsluiten. Protectionisme - het afschermen van de eigen economie - met mogelijk hoge importheffingen voor Chinese exporteurs, steekt de kop op.

Amerika moet het zelf weer doen. Dat communiceert de ´president elect´ ook het liefst via Twitter. Uitgerekend het toonbeeld van een globale communicatietoepassing, die drijft op het al even globale internet.

2016 Getty Images

De nieuwe paradox

Ook in België stoten we op de nieuwe economische paradox. We willen allemaal onze baan houden en dus zo weinig mogelijk concurrentie uit het buitenland. Ondertussen bestellen we via het meest geglobaliseerde economische instrument ooit - online dus – goedkope schoenen of speelgoed van de andere kant van de wereld komt. En niemand die dat graag afgeschaft wil zien.

Lees verder onder de foto.

 

Overigens: ook België, of eigenlijk Wallonië, drukte op de rem met handelsverdragen. Pas na de nodige aanpassingen wilde Waals premier Paul Magnette het CETA-akkoord met Canada goedkeuren. Magnette vreesde een uitholling van milieu- en werknemersrechten.

Meest treffend verwoordde de jonge Canadese premier Justin Trudeau de kritiek: “De positieve effecten van de globalisering zijn aan de meeste gewone mensen voorbij gegaan.”

De grote vraag voor de komende jaren zal zijn, hoe grote wereldeconomiëen met die hang naar protectionisme om zullen gaan, terwijl ze elkaar in zekere zin ook weer nodig hebben. Durft Trump het uiteindelijk ook aan om tariefmuren op te trekken, om Chinese import met 35 procent of meer te belasten, ter bescherming van Amerikaanse producenten? Hoe zal de rest van de wereld daarop reageren?

Brexit

Of misschien is het zoals met meer ´Trumpismen`: de soep wordt uiteindelijk niet zo heet gegeten als opgediend. China is ook niet meer om het even welke economie, die je buiten de deur kunt houden. Ook al wil je anderen buiten de deur houden, je kunt er in de economie niet zonder. De Britten zullen het met moeilijke Brexit-besprekingen ook gaan ervaren. Groot-Brittannië zal wel een akkoord over vrijhandel moeten sluiten. Eén derde van de totale Britse behoefte aan voedingsmiddelen komt namelijk uit andere EU-landen.

Trump zal de economische discussie verder beheersen met zijn geplande investeringsbeleid. De zakenman wil fors geld steken in de inderdaad zwaar verouderde Amerikaanse infrastructuur. Niet alleen wegen, bruggen en spoorlijnen kunnen beter, ook met een gebrekkig internet op veel plaatsen dreigen de Verenigde Staten het pleidooi anders te verliezen.

De 'split' van de westerse economie

De Republikein lijkt op zijn manier de Reaganomics, het lucht blazen in de Amerikaanse economie onder ex-president Ronald Reagan, achterna te gaan. Zijn aangekondigde beleid van investeringen kalmeerde wel de beurzen, die voor een al te groot protectionisme vreesden. En leidde ook tot een opstoot van de rente, hoewel die ook te verklaren is uit de gezondere staat van de VS-economie, met gezonde groeicijfers van 2 procent en een lage werkloosheid van licht boven de 5 procent.

De westerse economie krijgt daardoor te maken met een vreemde ´split´. De rente in de VS stijgt, terwijl Europa op een laag niveau blijft, met hogere werkloosheid en minder florissante groeiramingen.

De Europese Centrale Bank blijft ook tot en met eind volgend jaar zeker geld in de economie pompen, door overheidsobligaties op te kopen – met feitelijk niet bestaand geld. De euro blijft mede daardoor achter bij de dollar. Dat is goed voor de export, maar de vork tussen de twee mag niet te groot worden. Ook dat zal een groot aandachtspunt voor 2017 zijn.

Digitalisering

Laatste grote kernvraag die economen dit jaar op hun bord kregen en waar de komende jaren een goed antwoord op moet komen, is hoe om te gaan met digitalisering en robotisering.

Her en der schakelden al de nodige bedrijven over op robots om productiewerk te doen. Platenzaken en reisbureau´s zijn zo goed als uit het straatbeeld verdwenen, omdat we muziek downloaden en reizen boeken via het internet.

Bankieren gebeurt ook steeds meer online of als het even kan nog sneller per app. Dat maakte het afgelopen jaar veel slachtoffers in de bank- en verzekeringswereld. In eigen land waren de massa-ontslagen bij Caterpillar (als gevolg van productieverplaatsing richting China) en bij ING en AXA het belangrijkste economische nieuws.

In de financiële sector gingen dit jaar in een maandje tijd een kleine vijfduizend banen verloren. De lage rente zet de marges van bankiers en verzekeraars onder druk, maar veel personeel is ook overbodig door de digitalisering.

Welke werkgelegenheid is er in de toekomst nog voor de wat oudere, niet erg hoog opgeleide bankemployées en alle andere werknemers met eenvoudig ´weg te digitaliseren´ banen in de lagere middenklasse?

De Belgische economische paradox

Tegelijkertijd kende ook België zijn eigen interne economische paradox. Tegenover de massa-ontslagen, die veel aandacht trokken, staat wel dat door economische groei en lagere loonlasten er dit jaar netto 55.000 banen bij kwamen.

Gouverneur Jan Smets van de Nationale Bank noemde 2016 daarom ook een ´grand cru´-jaar.

Eigenlijk hadden er volgens ondernemersorganisatie VBO nog 9000 banen bij kunnen komen, maar de aanslagen van maart in Brussel remden de economische groei met 0,6 procent van het bruto binnenlands product, oftewel 2,4 miljard euro.

De vakbonden delen het optimisme over de economie niet. Vooral de maatregel voor werkbaar werk van minister van Economie en vicepremier Kris Peeters (CD&V) was voor hen kop van jut. Zij vrezen dat door grotere flexibilisering van het aantal per jaar gewerkte uren het gezinsleven eronder komt te lijden.

Voeg daar de onvrede over het uitblijven van eerdere indexeringen aan toe en enkele forse stakingen en twee grote nationale manifestaties waren het gevolg. Toch is de bitterste pil voor de bonden verteerd. Het sociaal overleg met de werknemers is inmiddels hervat en zou mogelijk begin 2017 tot loonakkoorden kunnen leiden.

Optima

Het was overigens niet helemaal ´Hosannah´ voor de Nationale Bank. Deze moest ingrijpen bij vermogensbeheerder Optima, waar dubieuze constructies rond oprichter Jeroen Piqueur uiteindelijk leidden tot het eerste Belgische bankfaillissement in een lange historie.

Gevolg: een debacle ter waarde van zo´n 115 miljoen euro. Slachtoffers zijn vooral gretige investeerders, die vielen voor de als erg hoog voorgespiegelde rendementen.

In de boedel van Optima lijkt op zich genoeg geld te zitten om zonder een grote aanslag op belastinggeld schadeclaims te vergoeden. Bij Arco is dat een ander paar mouwen …

Arco

Arco legt daarmee wel een claim op de begroting, die België economisch gezien de grootste kopzorgen blijft bezorgen. Ook in 2016 liep het tekort weer op. Het Internationaal Monetair Fonds tikte België daar onlangs nog eens stevig voor op de vingers.

Het tekort onder controle krijgen blijft de grootste politiek-economische uitdaging. Mogelijk kunnen de voor de komende jaren voorspelde 120.000 nieuwe banen zorgen voor zuurstof voor de overheidsinkomsten. Bpost, zonder steun van PostNL, zal hogere belastingaanslagen kunnen bezorgen.

Meest gelezen