Al-Jazeera onder druk - Majd Khalifeh

Majd Khalifeh is VRT-journalist en specialist Midden-Oosten. Hij volgt de Arabische media op de voet en bezoekt regelmatig de Arabische wereld.

Het lijkt er op dat de diplomatieke crisis tussen Qatar en de vier Arabische staten (Saudi-Arabië, VAE, Bahrein en Egypte) ernstigere vormen aanneemt. Ondanks de politieke show van onderhandelingen wordt er weinig geloof gehecht aan toegevingen of verzoening op korte termijn. De economische sancties tegen Qatar blijven van kracht, maar zonder zichtbaar effect, vanwege de stevige financiële rijkdom van het kleine staatje. Door miljardendeals te sluiten met o.m. Turkije en Italië heeft Qatar zijn militaire positie de voorbije weken nogmaals versterkt. Ook de historische Neymar-deal vormt ook weer een mooie prestatie van het PR-team van Prins Tamim: Qatar staat stevig in zijn schoenen.

De golfcrisis is in zijn kern ook een media-oorlog. Het doet er niet toe hoe groot de naam van Al-Jazeera is in de Arabische wereld: “De zender moet uit de ether wegens zijn banden met terrorisme”, klinkt het. Saudi-Arabië heeft Al-Jazeera en zijn sportzender BEIN SPORT al verboden in het koninkrijk.

Saudi’s die gek zijn op voetbal, en op Neymar, waren even in paniek de voorbije weken omdat ze hun idolen uit de grote Europese voetbalcompetities niet meer zouden kunnen volgen. Geen paniek, was het antwoord van het Saudische koningshuis. Dan lanceren we wel in enkele dagen tijd eigen zenders, en zenden we de Spaanse, Engelse en Italiaanse voetbalcompetitie wel uit. Stuur maar de factuur op a.u.b. Het lijkt wel een kussengevecht tussen twee Richie-Rich.

Gisteren maakte Israël ook bekend dat de kantoren van Al-Jazeera in Jeruzalem de deuren moeten sluiten, ook wegens de vermeende link met terrorisme. Een nieuwe knipoog naar de Saudi’s en hun bondgenoten die door Israël meer en meer als de “gematigde” as worden beschreven.

Het is niet duidelijk of nog meer landen deze stap zullen zetten. In België maakt Al-Jazeera deel uit van het aanbod bij de grote operatoren Proximus en Telenet.

Wat de Saudi’s niet willen begrijpen, of niet willen toegeven, is dat Al-Jazeera in zijn twintigjarig bestaan deel van de Arabische cultuur is geworden. Het is geen nieuwszender. Het is een onmisbaar meubel geworden in de Arabische leefkamers en cafés. In de tijd dat de Arabische openbare omroepen maar twee à drie nieuwsbulletins brachten per dag, ging Al-Jazeera om het uur een uitgebreid journaal uitzenden. Geen dagboek van de president of koning, maar echt Arabisch nieuws. Over armoede in Somalië, politiek in Egypte en verkiezingen in Koeweit. Ineens waren er politieke programma’s te zien. Debatten op live-televisie. Breaking news. Al-Jazeera werd niet enkel bekeken door volwassenen, maar ook door kinderen die niet durfden te zappen omdat papa naar het Al-Jazeera-nieuws keek.

Al-Jazeera heeft zich nog verder uitgebreid de voorbije twintig jaar. Zo zijn er gespecialiseerde nevenzenders opgericht voor kinderen, documentaires en sport. Maar Al-Jazeera Arabic bleef altijd de kern van de zaak. Want enkel daar hoorde men kritiek op de Arabische regimes. Daar zag men hoe debatten uitgroeiden tot live-gevechten in de studio’s. Daar lag de actie.

De Arabische lente, intussen ook soms herfst genoemd, heeft een grote impact op het imago van de zender gehad. Vooral toen de volksrevoluties snel uitliepen op staatsgrepen en politieke inmenging van de Moslimbroeders. Die laatste kregen uitgebreide steun van de emir van Qatar en dus van Al-Jazeera. Stilaan werd de zender de spreekbuis van de Moslimbroeders in de Arabische wereld. En daar begon het echt fout te lopen.

Ineens werd het duidelijk dat Al-Jazeera niet meer als neutrale nieuwszender opereert, maar als een politiek propagandakanaal met een gigantisch bereik in de grootste conflictzone in de wereld. Op de autocue verschenen vaak geen journalistieke teksten meer, maar politieke meningen. Zo wou de zender het optreden van Sisi als nieuwe Egyptische president maandenlang niet erkennen. Bij het coveren van het Syrisch conflict was er kritiek op Al-Jazeera omdat de zender al-Qaeda en IS niet expliciet als terreurorganisatie wou noemen. Al-Jazeera kreeg zelfs een exclusief interview met de baas van Al-Qaeda in Syrië. Al-Julani zat op zijn troon een uur lang te spreken. Alweer was er van een kritisch interview geen sprake. Het doet denken aan de exclusieve tapes van Bin Laden begin deze eeuw die Al-Jazeera exclusief mocht uitzenden. Bin Laden mocht minutenlang de wereld toespreken. Zonder tegenstem.

Ook voor de gewone Arabische kijker is het toen duidelijk geworden dat de zender niet meer de stem van de Arabische burger verdedigde, maar die van zijn rijke bazen. Men ging meer en meer met een kritisch oog kijken. Niet alleen naar Al-Jazeera, maar ook naar de andere Arabische nieuwszenders die door de rivalen van Qatar worden gerund. Neem bijvoorbeeld de Saoedische nieuwszender Al-Arabiya. Die nam vanaf de Arabische lente ook een forse politieke bocht, alleen was het een bocht in de andere richting. Op de autocue van Al-Arabiya zag je ook geen journaal meer, maar de politieke gedachten van het Saudische koningshuis.

Het lijkt voor veel Arabieren nog een verre droom dat de Arabische wereld op een ochtend wakker wordt zonder de klank van Al-Jazeera in de woonkamer. Maar alles blijft mogelijk. Het is ook moeilijk om de zender volledig te blokkeren omdat de meeste mensen Al-Jazeera ontvangen via schotelantennes en niet rechtstreeks via door de staat beheerde kanalen. De overheid kan wel het beeld van Al-Jazeera verstoren, tot de kijker zelf gaat wegzappen. Maar naar welke zender?

Ondanks zijn propagandadoeleinden blijft Al-Jazeera zorgen voor wat diversiteit in het nieuwsaanbod in de Arabische wereld. Het zou beter zijn om de zender het journalistieke deoboekje op te leggen in plaats van de hele zender af te schaffen of te verbieden. Want dan dreigt men terug te keren naar een black-out over wat er gaande is in eigen land, op politiek en economisch vlak. Hoe zou anders de Arabier het beleid in eigen land kunnen beoordelen als het journaal opnieuw gereduceerd wordt tot:

“Zijne majesteit is vandaag met de wil van God vertrokken op reis naar… In de luchthaven stond zijne majesteit te wachten op de minister van…”