De brexit­onderhandelingen starten: onenigheid, frustratie en veel zenuwen

Leen De Witte is journaliste bij VRT Nieuws en volgt onder andere het nieuws uit de Europese Unie.

Vorige maand zagen beide teams - "team EU" onder leiding van Michel Barnier, "team Groot-Brittannië" van David Davis - elkaar voor het eerst in levenden lijve in Brussel. Een symbolische meeting, vooral een snuffelronde die een agenda voor de komende maanden opleverde. Vandaag begint de eerste echte onderhandelingsronde.

Die eerste inhoudelijke gesprekken gaan over de kern van de echtscheidingsregeling: de rechten van de burgers aan de twee kanten van het Kanaal, de rekening die de Britten moeten betalen en “andere cruciale zaken” zoals de rol van het Europees hof van Justitie na de brexit. Drie werkgroepen houden zich met die kwesties bezig.

De rechterhand van Barnier, Sabine Weyand, buigt zich de komende dagen samen met haar Britse collega over de Noord-Ierse kwestie.

Donderdag lunchen Barnier en Davis om de week af te ronden, daarna volgt de persconferentie.

De eerste substantiële ronde begint dan wel vandaag, natuurlijk hebben beide partijen informatie uitgewisseld de voorbije weken. Vorige vrijdag nog stelde premier Theresa May een aantal position papers voor over de Britse standpunten rond het Europees Hof van Justitie en de Europese gemeenschap voor Atoomenergie, Euratom. Ze wil af van beide instellingen na de brexit.

De luide roep om constructieve gesprekken kan niet verbergen dat er veel onenigheid en frustratie borrelt. Vorig week herhaalde Michel Barnier nog maar eens dat de klok tikt en de Britten met échte voorstellen moeten komen. De Britse buitenlandminister Boris Johnson sneerde een dag eerder nog dat de EU naar haar geld kan fluiten.

Dat geld is meteen het eerste en misschien wel moeilijkste twistpunt: wat moeten de Britten betalen en waarom? Voor de EU is het van meet af aan duidelijk: Groot-Brittannië moet de gemaakte afspraken nakomen. Het gaat niet om een boete of een vergelding en "we zullen geen pond te veel vragen".

Om hoeveel geld het gaat is nog niet concreet gemaakt. Bedragen van 60 tot 100 miljard circuleren, die zijn onder meer gebaseerd op de bijdrage van de Britten aan de lopende Europese meerjarenbegroting van 2014 tot 2020. De EU wil dat Groot-Brittannië tot het einde van de rit mee betaalt, de Britten willen er in 2019, bij de effectieve brexit mee stoppen.

Er kwam geen officieel Brits standpunt over de single financial settlement. Barnier mag dan wel blijven zeggen dat het niet om een afrekening gaat, sommigen aan Britse kant zien geen wettelijke basis voor wat de EU vraagt.

Al kwam Davis vorige week terug op de uitspraak van Johnson en gaf hij toe dat zijn land wel degelijk iets zal moeten betalen. Zijn statement was de eerste keer dat aan Britse kant erkend wordt dat er financiële engagementen na te komen zijn.

De 3 miljoen Europeanen in het Verenigd Koninkrijk en de zowat 1,5 miljoen Britten op het vasteland moeten hun leven na de brexit kunnen voortzetten zonder onzekerheid. Dat zeggen beide partijen.

Maar het Britse aanbod, dat EU-burgers de settled status krijgen en daardoor dezelfde rechten als Britten op vlak van gezondheidszorg, is niet voldoende voor de EU. Het zal in bepaalde gevallen moeilijker worden voor EU-burgers in Groot-Brittannië om hun gezin te laten overkomen. Zo’n stap achteruit is niet aanvaardbaar, zegt de EU.

Wie gaat na de brexit oordelen of het akkoord correct wordt toegepast? De EU wil het Europees Hof van Justitie, Groot-Brittannië Britse rechters. De tegemoetkoming dat de afspraken ingebed moeten worden in internationale wetgeving volstaat niet voor de EU.

Tot oktober zitten de brexitonderhandelaars zowat elke maand samen in Brussel. Tegen dan wil Barnier naar de Europese herfsttop kunnen trekken om de Europese leiders te melden dat de scheidingsonderhandelingen afgerond zijn en er gepraat kan worden over een nieuw relatie met het Verenigd Koninkrijk.

Alles bij elkaar is er nog een maand of 20 te gaan voor de brexit officieel een feit moet zijn. Dat is in maart 2019, precies 2 jaar nadat de Britse premier May artikel 50 officieel heeft getriggerd en daarmee voor het eerst in de geschiedenis van de EU het vertrek van een lidstaat in gang heeft gezet.

De onzekerheid moet weggewerkt en er is al veel tijd verloren gegaan, klinkt het regelmatig. Intussen is het al ruim een jaar geleden dat een meerderheid van de Britten het licht op groen zette voor de brexit.

Hoe de brexit er gaat uitzien is nog altijd heel onduidelijk. Het onderhandelingswerk op zich is nooit eerder gezien en hoe dan ook een huzarenstuk. De interne strijd in de Britse regering die geen duidelijke tactiek lijkt te hebben en aan slagkracht inboette na de verkiezingen in juni, veroorzaakt nog meer zenuwen.

Of de deadline gehaald wordt, blijft de grote vraag. Opmerkelijk is wel de steeds luidere roep om een soft-brexit, waarbij afspraken gemaakt moeten worden om een soepele overgang mogelijk te maken in het geval er geen akkoord gevonden wordt binnen de beschikbare tijd.

De Britse minister van Financiën Philip Hammond vertelde de BBC dat de regering meer en meer overtuigd raakt van het nut en de noodzaak van een overgangsperiode. Hij waarschuwde ook voor bedrijven die stoppen met investeren omdat de brexit te veel onzekerheid teweeg brengt.

Afwachten of die eerste onderhandelingsronde het vertrouwen kan doen groeien.