Nederlandse formatie vlot voor geen meter - Jeroen Reygaert

Jeroen Reygaert is buitenlandjournalist voor VRT Nieuws. Hij volgt het nieuws en de politiek in Nederland.

We zijn vandaag dag 87 van de Nederlandse formatie. In cijfers blijkt dat nog mee te vallen, zeker als je het vergelijkt met de 541 dagen die wij ooit presteerden. Alleen beweegt er in Nederland momenteel heel erg weinig. Bijna dagelijks rijden vier politici van Scheveningen, waar informateur Tjeenk Willink woont, naar het Catshuis in het centrum van Den Haag, de ambtswoning van premier Rutte, of naar een of andere partijcentrale. Telkens verzamelen zich drommen politiek journalisten rond de plaatsen van de waarheid, maar veel wijzer worden die doorgaans niet. Behalve dat het niet opschiet.

De eerste twee maanden zagen er al bij al hoopvol uit. Al vrij snel gingen vier partijen, onder leiding van VVD-minister en vertrouwelinge van premier Rutte Edith Schippers, rond de tafel zitten in het Binnenhof: de VVD van premier Rutte, die veruit de grootste partij gebleven is ondanks verlies, en drie winnaars van de verkiezingen: de christendemocraten van het CDA onder leiding van Sybrand Buma, de links-liberale D66 van Alexander Pechtold en de ecologisten van Groen-Links, van voorman Jesse Klaver (foto onder).

VVD, CDA en D66 werden omschreven als het "motorblok": de drie partijen die verantwoordelijkheid zouden opnemen, de drie partijen die ergens rond het centrum van het politieke spectrum draaien, die geen onoverbrugbare tegenstellingen hebben. Maar dat motorblok heeft 5 zetels te kort om aan een meerderheid te komen en dus moest er een andere partner gezocht worden. Omdat niemand met de PVV van Geert Wilders wil samenwerken, leek Groen-Links – althans mathematisch – de meest logische keuze.

De formatie verliep achter gesloten deuren, zelden lekte er informatie uit. Het journalistenleger aan het Binnenhof moest het doorgaans doen met "we doen voort", "er wordt onderhandeld" en een reeks andere dooddoeners die tot de dagelijkse Nederlandse journaaltaal gingen behoren.

Twee maanden na de verkiezingen liep het spaak. Informateur Schippers had de partijen gevraagd om rond heikele thema’s echt knopen door te hakken. Op onder meer duurzaamheid liep het moeilijk, maar op migratie liep het echt mis. De standpunten van het CDA en de VVD leken onverzoenbaar met die Groen-Links. Mee opgejaagd door het goede resultaat van Geert Wilders wilden CDA en VVD het eerder streng, Groen-Links vanuit ideologisch omgekeerde visie: vooral niet te streng. D66 leunde dan weer iets dichter bij Groen-Links aan, maar niet hard genoeg om te kunnen spreken over een 2-2 aan de onderhandelingstafel. En dus over en out poging 1. En echt over, was te horen: Groen-Links doet niet meer mee. Definitief. Punt.

(lees verder onder de foto)

Wat volgde was een week vol debatten, speculaties en een pak nieuwe pistes: motorblok of niet, toch maar op rechts of met een arsenaal aan linkse partijen? Iedere partijleider had er wel iets over te zeggen, iedereen mocht opnieuw op de koffie bij Schippers, die nog even doorging als informateur.

Uiteindelijk werd besloten "iets te proberen" met een andere logische combinatie: het motorblok VVD-CDA-D66 met de Christen-Unie. Die "bijbelbeltpartij" haalde vijf zetels, net genoeg dus voor een meerderheid. Krapper kan niet. De onervaren Gert-Jan Segers zou mee aan tafel mogen.

Maar nog goed voor de stoelen klaargezet waren, werd de poging al getorpedeerd. Dit keer door D66. Leider Alexander Pechtold verklaarde vrij snel dat hij er weinig voor voelde om met de Christen-Unie samen te werken. D66 profileert zich als het ethische haantje-de-voorste: euthanasie, abortus, om er maar een paar te noemen: het zijn thema’s waar D66 net het verst wil in gaan. En dat botste nog voor het allemaal goed en wel begon met de Christen-Unie, de partij die politiek bedrijft met de bijbel in de hand en ook op die ethische thema’s ingezet had, maar dan wel met een andere afloop voor ogen.

De soloslim van Pechtold kon bij de andere partijen maar op weinig begrip rekenen: het motorblok spuwde zwarte rook uit: nog meer dan bij de eerste poging, werden CDA en VVD in elkaars armen gedreven en werd D66 de buitenkant van de motor. Rutte en Buma ergerden zich openlijk aan Pechtold. Informateur Schippers verliet het schip, de formatie terug naar af.

Een paar weken geleden werd Tjeenk Willink (foto onder, rechts van premier Rutte) dan opnieuw bovengehaald, de PVDA-politicus die in 1994 en 2010 ook al mocht optreden als informateur, de patroonheilige van de Nederlandse formatie, een politicus van vroeger. Je kan hem als figuur een beetje vergelijken met Jean-Luc Dehaene tijdens de formatie in ons land in 2007: iemand met kilometers op de teller die het allemaal al wel eens gezien heeft. Willink werd opnieuw benoemd met de opdracht "informateur".

Sindsdien wordt er opnieuw druk vergaderd, of moeten we zeggen "samengezeten". Op geheime locaties, bij Willink thuis in de tuin bij Pizza, in het Catshuis van premier Rutte. Met opnieuw Groen-Links. De punt die de ecologisten een kleine maand geleden achter de onderhandelingen zetten, is dan toch een komma geworden: iets met een "vervolg".

Wat dat vervolg kan of moet worden, is momenteel erg onduidelijk. Hoewel weinig informatie uitlekt, weten we dat er zeker nog niet onderhandeld wordt over een nieuw kabinet: de formerende fase is veraf.

(lees verder onder de foto)

Volgens het NRC Handelsblad kunnen we de huidige fase het beste omschrijven als een "pre-verkennende fase". Dat komt er op neer dat de partijen momenteel vooral praten over het feit of ze met elkaar willen praten. Of er dus effectief toch een kabinet komt van VVD-CDA-D66 en Groen-Links: na een paar weken in fase 3 van de onderhandelingen durft niemand dat te zeggen.

Ook een minderheidskabinet met het motorblok of zelfs nieuwe verkiezingen durft niemand uit te sluiten. Zelfs of het motorblok het houdt met de nieuwe ergernissen tussen enerzijds VVD en CDA en anderzijds D66 is niet zeker.

Op dag 87 van de formatie lijkt een oplossing verder weg dan ooit. Het grote plan om voor de zomer te landen, om "Belgische toestanden" te vermijden, kan Nederland nu wel echt opbergen. Het wordt een hete politieke zomer bij onze noorderburen.