Waarom is Angela Merkel tijdens een bierfeest kwaad op Donald Trump? - Jeroen Reygaert

Jeroen Reygaert is VRT-buitenlandjournalist en Duitslandwatcher.

Dat hadden ze in Beieren bij de CSU echt niet durven dromen, dat de beelden van hun snikhete afgehuurde Münchense biertent de wereld zouden rondgaan. Maar dat was buiten eregaste Angela Merkel gerekend. Net terug van een frustrerende G7-top in Sicilië, liet Angela Merkel, zonder iemand te noemen, duidelijk verstaan dat ze het gehad heeft met Donald Trump en ook een beetje met Theresa May.

Een oprecht bezorgde Merkel of toch vooral verkiezingstaal?

De Duitse krant Die Welt Kompakt pakte afgelopen vrijdag uit met een veelzeggende voorpagina. Links boven een stralende Angela Merkel naast een glunderende Barack Obama, rechts onder een nors kijkende Merkel naast een ook al niet erg vrolijke Donald Trump.

Tussen beide foto’s zat amper een paar uur tijd. Donderdag op Hemelvaartsdag was Obama naar Berlijn afgezakt om samen met Merkel op een podium voor de Brandenburger Tor te praten over geloof en politiek tijdens de jaarlijkse “Kirchentag”, een populair evenement in protestants Noord-Duitsland.

Zeventigduizend Duitsers juichten het duo toe. Een paar uur later vertrok Merkel naar Sicilië. De ontmoeting met Donald Trump kon nauwelijks kouder.

Zondag zette Angela Merkel haar blikken uit de krant om in woorden:

"De tijden waarin we volledig op anderen konden rekenen, zijn een beetje voorbij, zo hebben we de jongste dagen kunnen ervaren", zei ze, zonder Trump bij naam te noemen.

"Daarom kan ik enkel zeggen: wij Europeanen moeten ons lot echt in eigen handen nemen." Naast haar niet mis te verstane gezichtsuitdrukkingen, ook - naar Merkelnormen - erg directe taal.

Het moet voor Angela Merkel erg frustrerend zijn. Acht jaar liep het vlot tussen de VS en Duitsland. Zoals het hoort, niemand die het uitzonderlijk vond, het was sinds de oprichting van de Bondsrepubliek altijd zo geweest. Alleen toen bleek dat de CIA een tijdje onder meer Merkels gsm afgeluisterd had, gingen het wat waaien. “Vrienden luistert men niet af”, zei Merkel. Amerika beloofde dat ook niet meer te doen en de kous was af.

De band tussen de twee leiders, tussen Obama en Merkel, werd er met de jaren alleen maar sterker op. Zo sterk, dat Obama zijn afscheidstournee in Berlijn eindigde en urenlang onder vier ogen sprak, dineerde en genoot met vriendin Merkel.

Als afscheidscadeau vermeldde hij nog even: “Als ik Duitser was, dan zou ik voor Angela Merkel stemmen.”

De verkiezing van Donald Trump moet ook op persoonlijk vlak even slikken geweest zijn voor Merkel. Acht jaar lang was de partner aan de andere kant van de oceaan een persoon geweest met wie het klikte. Ook los van de politiek leek die Donald Trump een ander paar mouwen te gaan worden.

Bovendien verdedigde die man tijdens zijn campagne een programma dat ver van Merkels’ politieke wereldbeeld af ligt. En ook de eerste ontmoeting op het Witte Huis was niet meteen het toonbeeld van hartelijkheid.

De druppel te veel in Merkels emmer viel dan dit weekend in Sicilië. Trump had vooraf uitgehaald naar Duitsland: “Duitsland is slecht”, heet dat dan in Trumptaal. Het Duitse handelsoverschot kost de VS veel te veel geld. Woorden die hij gisteren nog eens extra kracht bijzette:

“We hebben een ENORM handelstekort met Duitsland, en ze geven VEEL MINDER uit dan ze moeten aan NAVO en Defensie. Heel slecht voor de VS. Dat zal veranderen” Zo klonk een strijdvaardige Trump op Twitter.

Bovendien kwam er ook geen akkoord over de klimaatafspraken van Parijs uit de bus, een punt dat Merkel ook al heel na aan het hart ligt.

Genoeg om Merkel in een snikhete Beierse biertent voor het consumeren van een halve liter Helles tot zeer directe taal te verleiden. Haar uitspraken leverden haar minutenlang applaus op van de CSU-aanhang, van de leden van de zusterpartij waarmee het de voorbij jaren allesbehalve vlotjes liep.

Maar eind vorig jaar werden de plooien gladgestreken, zo glad zelfs dat Merkel een van haar opmerkelijkste uitspraken aan het CSU-publiek cadeau deed.

Naast een oprechte ontgoocheling de voorbije weken over Trump en bij uitbreiding ook de Britse premier Theresa May, was dit voor Merkel ook het officieuze startschot van haar verkiezingscampagne.

Op een persconferentie twee weken geleden kondigde Merkel aan dat ze begin juli haar programma bekend zou maken en ze somde een aantal thema’s op die aan bod zouden komen. Opvallend veel nadruk legde ze toen op het woord “Europa”. De indirecte uithaal naar Trump onderstreept nu hoe belangrijk Europa zal worden in de campagne.

Martin Schulz, de SPD-uitdager van Merkel en de man die jaren het Europees Parlement mocht voorzitten, kon niet achterblijven. Een dag later voegde hij de daad bij de gedachte en stuurde een tweet de wereld in:

“Het beste antwoord op Donald Trump is een sterker Europa”, klonk het.

Op een persconferentie nam hij het zelfs openlijk op voor Angela Merkel. “Het kan niet dat iemand de kanselier van ons land zo behandelt.” Steun voor zijn politieke tegenstandster lijkt het, broodnodige verkiezingsretoriek is het.

Waarom zetten de Duitse topkandidaten zo hard in op Europa en gaan ze daarvoor de confrontatie met Trump niet uit de weg? Omdat het electoraal punten oplevert.

Duitsers zijn grote Europafans – hoewel het ten tijde van de Griekse crisis wat bekoeld leek – en houden van zekerheid. Het gaat de Duitsers beter dan ooit, dus is er weinig reden om te experimenteren.

Europa heeft de Duitsers na de Tweede Wereldoorlog de mogelijkheid gegeven om er weer bij te horen en “het goed te maken”, Europa biedt hen nu economische voordelen en internationaal extra gewicht. Daaraan morrelen houdt risico’s in, en het woord risico staat niet in het gemiddelde Duitse woordenboek.

Die zekerheid en gruwel van het woord “risico” laat zich ook zien in de verkiezingsuitslagen en peilingen: waar in de rest van Europa klassieke partijen klappen krijgen, groeien ze in Duitsland net weer aan. “Avontuurlijke partijen” zoals bijvoorbeeld het AfD met antimigratie- en anti-Europastandpunten, krijgen het moeilijker. Die typisch Duitse houding verklaart ook het succes van iemand als Angela Merkel en de Duitse afkeer van politici als Trump.

Een goed robbertje uitvechten met Trump via publieke fora en tegelijkertijd pleiten voor meer Europa is een paar maanden voor de Duitse verkiezingen de juiste Duitse keuze. “Om het meest Europa, om het minst Trump”, Merkel en Schulz hebben het begrepen.