Waarom zoveel commotie als Donald Trump de FBI-baas ontslaat? - Bert De Vroey

Wettelijk mag president Donald Trump de FBI-baas ontslaan. Politiek en bestuurlijk is dit nochtans zo ongewoon dat het Trumps geloofwaardigheid en positie alleen maar kan ondergraven. Vooral omdat de FBI-baas koppig de Ruslandconnecties rond Trump bleef onderzoeken. Amerikakenner journalist Bert De Vroey legt uit.
analyse
Analyse
AP2004

Bert De Vroey is Amerikakenner en buitenlandredacteur bij VRT-nieuws.

"This is American history unfolding", zei jurist en opiniemaker Wolf Blitzer op CNN toen het nieuws van het ontslag van FBI-directeur James Comey zich verspreidde, en er langzamerhand meer details bekend raakten over die beslissing.

Liet Blitzer zich even opjagen? Of is dit ontslag inderdaad iets voor de geschiedenisboeken? Veel zal afhangen van het vervolg van dit verhaal en van de reacties van het Congres en de Republikeinse fracties.

Maar het staat vast dat dit ontslag hoogst ongebruikelijk is en behoorlijk haaks staat op de Amerikaanse bestuurlijke tradities. Het besluit om Comey aan de deur te zetten, de timing daarvan en vooral de verrassende motivatie die daarvoor gegeven wordt, wekken minstens een schijn van willekeur.

Waarom?

De motivatie voor het ontslag lezen we in een brief van de adjunct-minister van justitie Rod Rosenstein aan zijn baas Jeff Sessions (foto). Comey krijgt kritiek voor de manier waarop hij het onderzoek naar de private e-mailserver van Hillary Clinton heeft gevoerd, en voor zijn communicatie daarover.

Het gaat vooral om verklaringen uit juli 2016, toen Comey de media vertelde dat het onderzoek was afgerond, en uit oktober 2016, toen hij het verrassende bericht lanceerde dat het onderzoek heropend was.

Rosenstein en de regering-Trump verwijten Comey dat hij daarbij zijn boekje te buiten ging en als FBI-baas conclusies trok die alleen de minister van Justitie had mogen formuleren en openbaar maken.

Vragen bij het waarom

Die motivatie roept in drie opzichten vragen op.

1) De kritiek is niet bijzonder zorgvuldig in de omschrijving van Comeys mediaoptredens. In juli sloot Comey geen onderzoek af, hij verklaarde slechts dat het zijn aanbeveling was aan het ministerie van Justitie om dat onderzoek af te sluiten.

2) Hoewel er kritiek was op Comey vanuit Republikeinse én Democratische hoek, was de heropening van de enquête in oktober - kort voor verkiezingsdag - toch vooral de Democraten een doorn in het oog. Hillary Clinton verklaarde vorige week nog dat ze haar nederlaag voor een deel op Comeys conto schrijft. Donald Trump daarentegen begon Comey toen lof toe te zwaaien voor zijn lastminutebesluit.

Het rare is dus dat de regering-Trump nu Comey manoeuvres aanwrijft die Trump in de kaart hebben gespeeld. Zoals CNN-commentator Jeffrey Toobin het zei: "Deze memo zegt dat Comey ontslagen is omdat hij gemeen deed tegen Hillary Clinton."

En Toobin voegt daar in één adem een wanhopige vraag aan toe: "Is er iemand die dat gelooft?"

3) Ten slotte roept de timing van het besluit vragen op. Waarom nu, maanden na de feiten waarover sprake is?

De brief van Rosenstein zegt dat Comey de fouten van toen nog altijd weigert te erkennen, en dat die eigenwijze houding hem verder diskwalificeert voor de topjob. Comey verdedigde inderdaad zijn handelswijze van vorig jaar toen hij verhoord werd in het Congres - vorige week nog in de Senaat.

Toch is het eigenaardig dat Trump maandenlang met Comey wou voortwerken, om nu alsnog te besluiten dat hij niet geschikt is.

Waarom niet?

De motiverende documenten bevatten ook impliciete verwijzingen naar de redenen die volgens het Witte Huis niet zouden hebben meegespeeld.

Hier is vooral de ontslagbrief die Trump aan Comey stuurde relevant. "Hoewel ik het bijzonder waardeer dat u me meedeelde, bij drie verschillende gelegenheden, dat ik zelf niet het voorwerp ben van een onderzoek…" schrijft Trump. Nog afgezien van de vraag of dit strikt genomen wel klopt, kan je de vraag stellen waarom deze opmerking in de brief komt opduiken.

Trump verwijst op die manier zélf naar het onderzoek dat Justitie en de FBI voeren naar de mogelijke Ruslandconnecties van het campagneteam-Trump - om er meteen aan toe te voegen dat het hier niets mee te maken heeft.

Ook het feit dat Jeff Sessions, de minister van Justitie, de aanbeveling om Comey aan de deur te zetten heeft ondersteund, moet die indruk versterken.

Had dit ontslag wel met Rusland te maken gehad, had Sessions zich ver van aanbevelingen moeten houden; hij heeft zich immers ‘onttrokken’ aan dat onderzoek, omdat hij zelf ook even in opspraak was gekomen in dat verband.

Vragen bij waarom niet?

Maar hoe hardnekkiger (en schijnbaar onnodig) iets ontkend wordt, hoe groter het vermoeden kan rijzen dat er wel degelijk iets loos is.

Tal van commentatoren in de Amerikaanse pers kunnen maar één conclusie trekken: dit ontslag heeft juist alles met het Ruslandonderzoek te maken.

James Comey heeft duidelijk gemaakt dat dat onderzoek nog lang niet afgerond is, en dat hij ook laat onderzoeken of er ruggespraak en coördinatie was tussen Russische hackers en Russische instanties die de verkiezingen wilden beïnvloeden enerzijds, en medewerkers van de Trump-campagne anderzijds.

Comey heeft ook openlijk Trump tegengesproken, bv. over diens bewering dat Obama Trump liet afluisteren. Het is duidelijk dat Comeys onafhankelijke lijn het Witte Huis steeds meer begon te ergeren.

Daar komt bij dat het onderzoek naar gewezen veiligheidsadviseur Michael Flynn steeds meer bezwarende elementen oplevert. En ook het getuigenis, eergisteren, van gewezen waarnemend minister van Justitie Sally Yates was een moeilijk moment voor Trump.

Yates vertelde dat haar departement het Witte Huis in de duidelijkste termen gewaarschuwd had voor Flynn. Ze noemde ook Flynns chanteerbaarheid door Rusland een verontrustend gegeven. Toch had het 18 dagen geduurd vooraleer Trump ermee instemde om Flynn aan de deur te zetten - en dat gebeurde pas na onthullingen in de pers.

Boemerang

Het Witte Huis verwijt Comey dus dat hij zijn boekje te buiten ging. Toch lijkt die kritiek nu als een boemerang terug te keren: met het ontslag heeft juist de president zijn macht misbruikt.

Wettelijk mag hij de FBI-baas ontslaan. Politiek en bestuurlijk is dit nochtans zo ongewoon dat het Trumps geloofwaardigheid en positie alleen maar kan ondergraven.

Onafhankelijk onderzoeker

Het koor van stemmen dat om een onafhankelijk onderzoeker zal vragen - een special prosecutor - om de twijfels over de Ruslandconnecties voor eens en altijd op te klaren, zal nu alleen maar aanzwellen.

De vraag is hoeveel Republikeinen die vraag zullen steunen. Je kan verwachten dat de eenzame kritische stemmen als John McCain en Lindsey Graham nu wat meer bijval zullen krijgen, maar of dat genoeg zal zijn om een speciale procedure af te dwingen, is nog lang niet zeker.

En intussen dreigen er bestuurlijke problemen. Het personeel van de FBI is allesbehalve blij met het ontslag van hun baas, en beschouwt dit als een duidelijke en platte politieke inmenging in hun hooggeachte public service. De regering-Trump had ook al de diplomaten van het State Department van zich vervreemd en brede geledingen van de CIA, daar komt nu de binnenlandse veiligheidsdienst bovenop.

Strijd binnen het Witte Huis

Voeg daarbij recente berichten over de niet-aflatende machtsstrijd in het Witte Huis zelf, waarbij vooral nationaal veiligheidsadviseur Herbert McMaster wordt belaagd, en opnieuw (en zo mogelijk nog sterker dan voorheen) doemt een beeld op van een hoogst onorthodoxe, chaotische, ideologische en radicale regeerstijl die de grenzen opzoekt van de wettelijkheid.

Als het waar is dat het ontslag van Comey een cover-up moet dienen van bezwarende Ruslandconnecties, dan heeft het Witte Huis daarmee een duidelijke stap gezet in de richting van een autoritaire of ‘illiberale’ bestuursstijl. Dan heeft Blitzer gelijk, en is er gisteren geschiedenis geschreven in Washington.

Meest gelezen