100 dagen Trump: de kampioen van de flip flops

Björn Soenens is Amerikacorrespondent voor VRT NWS. Hij woont in Brooklyn, New York. U kunt onze man in de VS volgen op zijn journalistenpagina op Facebook, en op Twitter @bsoenensvrt.

We leven al 100 dagen in Trump World. Is Amerika écht veranderd? Gingen alle waarden en normen uit de Obamatijd op de schop? Is er reden tot hysterie? In de - ook - 100 dagen dat ik de nieuwe president op de voet volgde, zag ik alleen maar liefde of haat voor Trump. Een tussenweg bestaat er niet. Welkom in de wereld volgens Trump.

Donald Trump beloofde 100 dagen geleden een nieuwe politiek. Veel van zijn beloftes brachten hem spoedig in de problemen. Trump botste als zakenman op de realiteit van het politieke bedrijf. Zijn regeerstijl bracht hem heel vaak in moeilijkheden: roekeloos, impulsief, waarbij zijn bemoeizucht (op Twitter) vaak averechts werkte. Volgens sommige waarnemers stak president Trump min of meer de integriteit van zijn ambt in de fik.

Trump volgen is voor elke Amerikacorrespondent een avontuur. Trump coveren is als koorddansen. Trumplovers haten mij als ik te kritisch voor hem ben (‘Linkse rat!’). Trumphaters verachten me als ik ook de positieve zaken aanwijs in zijn presidentschap (‘Trump is erger dan Hitler!). De polarisatie rond Trump is totaal. Ieder verschanst zich in zijn echokamer van het grote gelijk. Hysterie heerst, als het over Trump gaat.

Trump zelf draagt bij tot dat zwart-wit-denken: zijn doctrine is die van de onvoorspelbaarheid. De flexibiliteit van zijn standpunten is duizelingwekkend. Onberekenbaarheid is de kracht die voortdurend alle aandacht naar hem toezuigt.

Om het Amerika van vandaag te snappen is echter nuance nodig. Maar, Amerika en de rest van de wereld doen op dit moment niet aan nuance. Nuance lijkt uit de mode. Net zoals de ratio stilletjes aan uit het politieke discours verdwijnt.

Na 100 dagen blijkt Trump ook een kampioen van de flipflops. Een man die draait en keert met de wind die rond hem waait, capabel tot grote bochten in zijn standpunten. Soms lijkt hij wel érg plooibaar, als iemand zonder echte ideologie of overtuiging.

Een man die woorden uitspreekt als een papegaai, afhankelijk van wie hem op dat moment deze of gene gedachte influistert. Trump denkt vooral aan wat goed zal scoren in de ontbijtshows op televisie, zoals zijn favoriete programma ‘Fox and friends’.

De president maakte een bocht over Syrië, een bocht over de NAVO, een bocht over de relatie met China, een bocht over vrijhandel. ‘America First’ werd na 100 dagen weer Amerika als politieman van de wereld, in Syrië, in Noord-Korea. De bochten zijn slecht voor het imago van Amerika. Waar is de tijd dat de VS voor de rest van de wereld een baken van stabiliteit was?

Breitbart, de rechtse website die aanvankelijk grote fan was van Trump, begint hem nu te beschimpen omdat hij afstapt van het enge nationalisme en het isolationisme.

Na 100 dagen heeft Donald J. Trump zichtbaar een gedaanteverwisseling ondergaan. Hij wordt almaar meer een conventionele president. Eén die bovendien enorm veel macht verleent aan het leger. Mattis en McMaster krijgen vrij spel van Trump. Denk maar aan het droppen van de MOAB, de moeder van alle bommen, op IS-stellingen in Afghanistan.

Trump werd in 100 dagen tijd vele keren belaagd: zo loopt er al sinds vorige zomer een FBI-onderzoek naar hem, het Congres onderzoekt zijn mogelijke banden met Rusland, en de eerste poging tot Trump/Ryan-care werd een fiasco.

Trump beloofde een muur met Mexico, maar de eerste spadesteek laat op zich wachten. En het Congres weigert geld te geven voor de financiering van de bouw ervan.

Een groot infrastructuurplan ligt nog in de lade. Grote belastinghervorming? De krijtlijnen zijn pas nog aangekondigd, maar de weg door het Congres is nog erg lang. Tegen de winter, misschien.

Trump snoefde, sneerde en schopte drie maanden lang wild om zich heen. Per tweet beschuldigde hij zonder moeite zijn voorganger Obama van afluisterpraktijken: het bewijs is na al die tijd nog steeds niet opgedoken. Trump zou zelf zeggen: fake news! Of was het een alternatief feit?

Het debacle rond de eerste poging tot Trumpcare eind maart, de implosie van de inlichtingencommissie in het Huis van Afgevaardigden, de diepe verdeeldheid bij de Republikeinen, de eindeloze stroom verhalen over chaos en interne ruzies in het Witte Huis. Het passeerde allemaal de revue.

Toch herstelt Donald Trump zich elke keer. Hij lijkt een kat met wel duizend levens. Hij kan oneindig zichzelf blijven tegenspreken zonder zichtbare gevolgen. Al tig keer is hij schromelijk onderschat en afgeschreven. Er bestaat zo’n ontzettend groot verschil tussen de waarnemers – in de kranten, op tv, op de radio – en zijn fans, wie het allemaal niets kan schelen.

Trump deelt een karaktertrek met zijn illustere voorganger Richard Nixon: hij haat het om te verliezen, geeft nooit fouten toe, en probeert elke keer de aandacht af te leiden. Omdat hij voortdurend nieuwe brandjes stookt, lijkt het Witte Huis op één grote chaos.

Soms lijkt het alsof Team Trump elke dag de stranden van Normandië wil bestormen, zonder een echt plan van aanpak. De aanpak van een zakenman: probeer iets uit, en als het niet werkt, probeer iets anders. Zonder verpinken, zonder schaamte. Move on!

Op Twitter lijkt Donald Trump een gevaarlijke politieke figuur, een nationalistische tiran die zijn opposanten verbaal de grond in boort of verpulvert. Hij gebruikt de sociale media om zijn kiezers de klok rond te mobiliseren tegen de vijanden van het volk: de elites, de rechters, en de media.

De legitimiteit van rechters betwijfelen is als vissen in gevaarlijke wateren. Het ondermijnt de eigen instellingen. Wéér die Nixontrek: haat tegen de elites, verachting van de pers.

Ik zag Trump bezig op de bijeenkomst van alle conservatieven (CPAC), in National Harbor, in Maryland. ‘Trump, Trump, Trump’, werd er gescandeerd, en ‘USA, USA, USA’, toen hij een kwartier lang uithaalde naar de leugenaars van de pers. Een toeschouwer stak een spandoek in ons gezicht: Fake news!

Trumps eerste 100 dagen leken soms op een dondervaart op de glijbaan naar beneden. Het grote en mislukte gevecht om Obamacare voor eens en voor altijd af te schaffen (ook al zou de nieuwe zorgwet zijn ingegaan tegen de belangen van zijn minder bemiddelde kiezers), een begroting die zelfs vele Republikeinen tegen de borst stuit door de meedogenloosheid van sommige besparingen, mislukte presidentiële besluiten om burgers uit zes of zeven moslimlanden buiten te sluiten, en vluchtelingen tegen te houden aan de Amerikaanse grens, het einde van de oorlog tegen steenkool, en in één moeite het afschaffen van uitstootnormen die de Amerikaanse lucht gezonder hadden moeten maken.

Ook het amateurisme waarbij bepaalde van zijn besluiten de wereld in werden gestuurd (het inreisverbod, de zorgwet) kwamen soms knullig, onhandig, slecht voorbereid, overhaast gepland, en slecht uitgevoerd over. Maar, who cares? Er zijn 400 tv-kanalen op de kabel. Wie kijkt nog naar het nieuws?

En de journaals zijn hier écht partijdig. Zowel aan de rechterzijde, als aan links. Het is ronduit ergerlijk. De realiteit ziet er op elke zender anders uit. Je hebt hier schitterende kranten, maar enkel de elite leest ze.

Retorisch deed Trump de eerste 100 dagen precies wat zijn kiezers van hem verwachtten. Maar in de praktijk veranderde er eigenlijk heel weinig. Trump heeft maar weinig gedaan gekregen.

De enige wetgeving die door het Congres raakte, waren haastige wetten om regels en verordeningen uit de Obamatijd af te schaffen. Eigen wetgeving: er kwam niets van in huis in de eerste honderd dagen.

Maar wat hij aankondigde te willen veranderen, trok veel aandacht en veel camera’s. Hij draaide een regel terug waardoor mentaal zieke Amerikanen binnenkort weer sneller een wapen kunnen kopen. Hij schafte een regel af waardoor mijnbouwbedrijven weer ongestraft afval in rivieren kunnen dumpen.

Donald Trump de president en Donald Trump de kandidaat. Hij bleef maar campagnemeetings organiseren, maanden na de verkiezingen: in Kentucky, in Florida, in Tennessee, in Pennsylvania. Daar – tussen zijn mensen – voelde hij zich het best in zijn sas. Daar voelde hij weer het gejuich en het applaus.

Intussen bleef hij elke dag de hoofdpunten beheersen: Trump die de telefoon dichtgooide tijdens een gesprek met de Australische premier over immigratie, het buitengooien van de dienstdoende minister van Justitie omdat ze het inreisverbod niet wilde laten naleven, het schandaal rond de Ruslandbanden van zijn veiligheidsadviseur Flynn, de commotie rond het achterhouden van Russische contacten door zijn justitieminister Jeff Sessions, de aanval op warenhuisketen Nordstrom omdat ze dochter Ivanka’s kledinglijn niet meer wilden verkopen, het beledigen van een zogenaamde rechter.

Het vreemde is: het lijkt allemaal al zo lang geleden, terwijl dat niet zo is. Dit presidentschap gaat met een rotvaart, omdat er elke dag een nieuw relletje is. En als Trump kritiek krijgt, of weerstand, dan is iedereen het morgen al weer vergeten. Zelf zei hij tegen een reporter van Time Magazine: “Kijk, ik ben de president. En jij niet. Doe iedereen de groeten van me…” Het artikel van Time droeg –veelzeggend - als titel: Is de waarheid dood?

Er zijn zoals gezegd nog geen memorabele wetten aangenomen in het Congres. Ja, de conservatieve opperrechter Neil Gorsuch raakte na veel gesteggel benoemd door de Senaat. Ja, Trump gaf groen licht voor de Dakota-oliepijplijn. Ja, Trump gaf toestemming voor de bouw van de Keystone-pijplijn van Canada naar de Golf van Mexico. Ja, de aanpak van illegale immigranten is verstrakt. Ja, de rechten van transgenderjongeren zijn deels teruggedraaid.

Maar, het is zoals een criticus van Trump zei: het is vooral aankondigingspolitiek. ‘Don’t mistake activity for achievement.’ Veel clicks online, talloos veel tweets, veel ruis op de kabelnieuwszenders. ‘More words than deeds.’

Twee keer kreeg de president positieve commentaar voor zijn daden. Zijn eerste speech voor het Congres, op 28 februari, oogstte lof. Trump overtrof de verwachtingen: een solide toespraak, bijna conventioneel van toon, zonder al te veel alternatieve feiten. Trump – als hij het wil – kan zich gedragen als een normale president. Op 1 maart was dat groot nieuws.

Net zoals zijn bevel om een vliegbasis van de Syrische president Assad te bestoken met kruisraketten verraste door zijn beheerste en beperkte kracht. Het leek zelfs op een morele, ethische daad tegen een meedogenloze dictator.

Dat was niet wat er was verwacht van de als roekeloos bekend staande Trump. Trump had voorheen gezegd dat hij zich ver weg zou houden van het Syrische moeras, toch? America first, right?

Uitgerekend tijdens een topontmoeting met de Chinese president Xi werden de raketten op Assad afgevuurd. Een duidelijk signaal over de macht en de wilskracht van de VS, onrechtstreeks ook een signaal aan alle dictators, ook Kim Jong-un in Noord-Korea.

Trump heeft in drie maanden tijd – veel meer dan we beseffen – de bocht gemaakt naar meer presidentiële normaliteit. Op buitenlands vlak is dat opvallend. De nucleaire deal met Iran heeft hij niet verscheurd. De ambassade in Israël is niet verhuisd naar Jeruzalem. Met de EU en Merkel zijn de banden weer aangehaald, net als met de NAVO. Met China is geen handelsoorlog uitgebroken.

Opvallend ook: de liefde tussen Trump en Poetin lijkt helemaal bekoeld. Poetin is in de eerste 100 dagen overigens ongeveer de enige wereldleider die Trump nog niet heeft ontmoet. Steve Bannon, de fluisteraar van Trump, de kampioen van het Amerikaanse nationalisme, werd uit de Nationale Veiligheidsraad gezet en verloor een pak van zijn invloed in het Witte Huis.

Trump maakte bij momenten een bocht naar ‘normaal’. De nieuwe veiligheidsadviseur, HR McMaster, werd op korte tijd de lieveling van het defensie-establishment in Washington.

Soms lijkt Trump een papieren tijger. Een tijger die zich graag omringt met vertrouwelingen, zoals dochter Ivanka en schoonzoon Jared Kushner, die steeds meer bevoegdheden kreeg en zelfs minister van Buitenlandse Zaken Tillerson (bijna onzichtbaar soms) in de schaduw stelde.

Trump is meer een showpaard dan een werkpaard. Hij schafte met een presidentieel besluit de strengere milieunormen van Obama af. Maar eigenlijk duurt het jaren voor dat in de praktijk merkbaar zal zijn. Er is veel meer nodig dan een executive order om regels te veranderen. Maar de camera’s registreerden, zonden uit, en de perceptie was gewekt. Er werd vooral een signaal gegeven: het klimaat kan de pot op.

Trump sprak zichzelf vaak tegen. Hij beschimpte Obama voor het spelen van golf, maar zelf speelt hij elke week. Hij zou ook minder reizen en vakantie nemen. In zijn eerste 100 dagen is Trump al een keer of 7 naar zijn eigen beachclub Mar-a-Lago in Florida getrokken tijdens de weekends.

Per trip kost dat de Amerikaanse belastingbetaler zo’n 3 miljoen dollar aan beveiliging. In dit tempo betaalt Amerika per jaar 60 miljoen dollar aan Mar-a-Lagotrips. Ook de beveiliging van de First Family in New York kost 150.000 dollar, per dag!

We leven in een tijd waarin sociaal wenselijk gedrag in verval lijkt. Waarin onbeleefdheid als een teken des tijds, als de nieuwe hippe mode wordt gezien. Trump heeft samen met andere populisten onbeschoft en onbeschaafd gedrag het podium op gehesen. Het vitriool is overal, op sociale media, in de omgang, in de commentaren van mediagebruikers.

Ieder heeft recht op z’n eigen mening, nu heeft iedereen ook z’n eigen feiten. ‘Alternatieve feiten’, in de woorden van Trumps adviseur Kellyanne Conway.

Ik ontmoette een Trumpfan in West Palm Beach: de man bleef maar volhouden dat Obama niet in de VS is geboren. Dat wist hij gewoon. Dat had hij gezien in een tweet, en gezien op Fox. Trump lijkt te profiteren van dat klimaat. Hij lijkt te ‘cashen’ op de gruwelijke onwetendheid van zijn kiezers.

Zijn begrotingsvoorstellen zijn snoeihard voor zijn eigen kiezers: ze beseffen niet eens hoeveel pijn ze erdoor zullen lijden. Hij slaagt er vaak in om een argeloos publiek in de maling te nemen. Zoals iemand zei: hij is het type dat erin slaagt zelfs aan Eskimo’s ijs te verkopen.

Zo wil Trump een organisatie afschaffen die arme blanken (zijn harde kern van kiezers!) helpt in de bergen van Kentucky en West Virginia. Bejaarden die rekenen op een warme maaltijd die aan huis wordt geleverd door Meals on Wheels? Wordt wellicht afgeschaft.

Ook kankeronderzoek krijgt voortaan minder centen, net als drugbestrijdingsprogramma’s. Goedkope studieleningen in Kentucky? Afschaffen, die handel. En al die koolmijnbanen die zullen terugkeren? Vergeet het. Het zal niet gebeuren. Steenkool is veel te duur, en om ze boven te halen heb je zelfs geen mensen meer nodig. Zijn kiezers hebben het niet eens door.

Na 100 dagen Trump is dit nog steeds de toestand van de Amerikaanse Unie: 15 miljoen kinderen – 1 op de 5 – heeft niet genoeg te eten. De Amerikaanse Droom om naar de universiteit te gaan, een fatsoenlijk huis te hebben en een deftig pensioen – is voor miljoenen Amerikanen vette fictie.

De wegen liggen nog altijd vol putten, veel bruggen staan nog altijd op instorten, en de nationale spoorwegmaatschappij Amtrak doet het vaak slechter dan treinbedrijven in de Derde Wereld, ook al zijn de ticketprijzen meer dan duur genoeg.

Op heel veel plekken in de VS woedt een heroïneplaag of sterven mensen bij bosjes aan een overdosis pijnstillers. Het aantal zelfmoorden is het hoogst in 30 jaar.

Zoveel Amerikanen die ik sprak in de eenzame bergen van Kentucky of West Virginia hoopten met de verkiezing van Donald Trump een leider te krijgen die op magische wijze al hun problemen zou oplossen. Quod non.

Talloos veel Amerikanen ervaren dat hun leven na 100 dagen Trump helaas nog niet beter is geworden. Bij Tabitha Mitchem, die ik ontmoette in Crumpler, in de arme bergen van West Virginia, dringt het tot in het diepste van haar vezels door. De woorden stroomden van haar lippen: ‘This is a hell hole. I hate this place, I can’t wait to move out, as far away as possible.’