En nu, president Erdogan? - Jens Franssen

Jens Franssen is Midden-Oostenspecialist voor VRT Nieuws en volgt het referendum vanuit Ankara.

Als in een democratie de meerderheid beslist, dan heeft die meerderheid gisteren gesproken. Voor die miljoenen ja-stemmers is president Erdogan de sterke man die eindelijk de ruimte moet krijgen om de komende jaren Turkije met ruime bevoegdheden te leiden.

Wat op tafel lag, de 18 aanpassingen die van Turkije een presidentieel regime zullen maken zonder al te veel controle op de uitvoerende macht van de president, maakte voor die ja-stemmers eigenlijk niet zoveel uit. "In onze straat stonden vroeger drie auto’s, nu heeft elk huis drie auto’s", vertelde een uitzinnige ja-stemster me vannacht tijdens het feestje aan het AKP-hoofdkwartier in Ankara.

Ja-stemmers keken naar het verleden, en de stabiliteit en economische groei die Erdogan volgens hen heeft gebracht. De neen-stemmers zeggen dat ze vooral naar de toekomst kijken. Zij zien een Turkije naar Russisch model. Met een sterke almachtige president en een oppositie die net monddood genoeg wordt gemaakt om verkiezingen te mogen verliezen.

Als een erg kleine meerderheid "ja" stemde, betekent dat natuurlijk ook dat een erg grote minderheid "neen" stemde. In de koffiebars rond de universiteit van Ankara, waar de meerderheid tegenstander is van president Erdogan, is de stemming somber. "Dit is de dictatuur van de meerderheid. De grondwet pas je niet aan met zo’n uitslag." Daar staat tegenover dat er natuurlijk wel al een meerderheid voor is in het door de AKP gedomineerde parlement.

Bij de verkiezingen in 2015 haalden de AKP, de partij van president Erdogan, en de nationalisten van MHP samen 60%. Gisteren haalden ze 51%. Erdogan verloor eigenlijk in alle grote steden. Ook waar de toeristen harde euro’s en dollars uitgeven, werd in meerderheid ‘neen’ gestemd. In die zin heeft president Erdogan geen al te best resultaat neergezet en zal er veel werk aan de winkel zijn om te worden herverkozen bij nieuwe presidentsverkiezingen in 2019. Erdogan heeft zijn slag thuis gehaald, maar de kost bleek erg hoog en heeft hem veel populariteit gekost.

De uitslag toont nog meer verrassingen. Stedelijke, meer kosmopolitische Turken staan tegenover meer naar binnen gerichte Turken uit het binnenland. Op zich is dat niet nieuw. Nieuw is wel dat die verschillende sociaaleconomische profielen door het referendum nu voor een deel gelijk staan met een andere visie op hoe Turkije politiek georganiseerd moet worden. Die polarisering kan in het slechtste geval leiden tot meer onstabiliteit. "We zijn gekidnapt door de stemmen van mensen die we niet kennen", zegt een jonge student hier.

"Verwacht wordt dat alle partijen nu hun wonden zullen likken. De strijd was hard, niet altijd even fair en iedereen heeft verloren." Dat zegt een jonge Belgische Turk met een hoge functie bij een grote Turkse bank. Hij is overigens erg bitter over de grote steun van de Turken uit België (maar liefst 75% stemde voor ‘ja’). Nu hij weer zelf in Turkije woont en werkt, heeft hij zijn te positief beeld over het land moeten bijstellen.

"Hier wonen en werken is wel even anders dan hier drie weken op vakantie komen." Hij vreest dat de sterke grip van Erdogan de economie geen deugd zal doen. "De corruptie is weer overal", zegt hij. Als overtuigd economische liberaal is hij er zeker van dat dit de economie geen deugd doet. Dat steeds meer Turken leven op schuld, wat een deel van de binnenlandse economische groei verklaart, maakt Turkije kwetsbaar voor economische avonturen.

Een verdere devaluatie van de Turkse lira voelen veel Turken niet direct, maar de jeugdwerkloosheid is met 25% torenhoog. Zeyneb is 27 jaar. Zoals zovelen studeert ze zo lang mogelijk verder. "Er zijn toch geen jobs. Misschien moet ik maar in een van de vele vluchtelingenkampen met Syriërs gaan werken bij een ngo. Een pak vrienden doen dat al. Jobzekerheid voor jaren."

Pieter Verstraete is een academicus in Ankara. Maar hij verlaat Turkije. Gisterenavond heeft hij zijn voorraad raki samen met vrienden grotendeels opgedronken. "Het leven als kritische academicus is onmogelijk geworden in Turkije." Zijn vriendin, ook een academica, is al eerder het land uit gevlucht. "Bang ben ik niet meer. Meer dan me het land uit zetten zullen ze niet. En bijna alles zit al in dozen." Hij vreest voor een verstarring van de Turkse politiek. Aan de andere kant biedt de erg smalle marge waarmee Erdogan dit referendum heeft gewonnen ook hoop. "Nog nooit is een overwinning voor de oppositie zo dichtbij geweest", zegt hij.

Wil president Erdogan zich meten met die andere grote Turkse politicus, Kemal Atatürk, de oprichter van de huidige Turkse republiek, dan zou het langzaam werken aan een nationale consensus alvast een goed begin zijn. Al blijft de Turkse politiek natuurlijk nog wel even een mijnenveld, waarin ook niet-verkozen generaals en machtige industriëlen op de achtergrond mee de pionnen uitzetten.