Vier dingen die u moet weten over het Turkse referendum – Jens Franssen

Jens Franssen is Midden-Oostenspecialist voor VRT Nieuws. Hij was erbij toen zondagochtend de stembureaus opengingen voor het referendum.

Nu het referendum is goedgekeurd, evolueert Turkije van een parlementair systeem naar een presidentieel systeem. In totaal worden 18 wetswijzigingen doorgevoerd. Zo verdwijnt de functie van premier en wordt de functie van vicepresident gecreëerd.

De president krijgt meer macht ook: hij kan het budget bepalen, ministers benoemen en ontslaan en zelfs het parlement ontbinden. Een president kan een keer worden herverkozen voor een nieuwe termijn van vijf jaar. De president en het parlement kunnen samen meer rechters benoemen, ten koste van het leger. Burgers kunnen niet meer berecht worden door militaire rechtbanken en het parlement gaat van 550 naar 600 zitjes. De politiek krijgt meer macht over het leger.

De huidige grondwet is geschreven voor en door het leger en is helemaal verouderd. Zo zou de leeftijd waarop iemand verkozen kan worden zakken naar 18 i.p.v. 25 nu. De politieke controle over het leger neemt toe.

De voorbije 94 jaar heeft Turkije 65 regeringen gehad. President Erdogan heeft de voorbije tien jaar rust en stabiliteit gebracht, wat resulteerde in een grote economische groei. Hij is de man die Turkije nu nodig heeft, zeggen de voorstanders. Turkije is een semi-ontwikkelingsland, geplaagd door terreuraanslagen in een onstabiele regio en heeft nood aan een duidelijke leider, de president.

Omdat toekomstige presidenten rechtstreeks verkozen moeten worden door een meerderheid van alle Turken zal elke toekomstige presidentskandidaat wel een centrumfiguur moeten zijn, aldus de voorstanders. Er blijft bovendien voldoende rechterlijke controle: het hooggerechtshof heeft immers het laatste woord. Kortom: ‘Ja, Erdogan!’

Een grondwettelijk referendum houden minder dan een jaar na een mislukte staatsgreep, terwijl de noodtoestand van kracht is en er de voorbije maanden meer dan 45.000 leraars, journalisten, politici, militairen en rechters in de cel gegooid zijn, is niet serieus.

Het ja-kamp domineert de gekortwiekte media, Koerdische politici van de oppositie zijn monddood gemaakt. De president krijgt veel te veel macht over het hooggerechtshof, het parlement kan alleen mondelinge vragen stellen en als de president zou besluiten het parlement te ontbinden kan hij nog langer aan de macht blijven. Dat betekent dat president Erdogan in principe tot 2029 aan de macht zou kunnen blijven en corruptieprocessen tegen hem en zijn familie dus ook in de koelkast blijven.

Het beleid van president Erdogan is overigens de laatste jaren desastreus: de Turkse munt verloor driekwart van zijn waarde op tien jaar tijd, de economische groei stokt, het vredesproces met de PKK brak af en resulteerde in duizenden doden waardoor nu ook de toeristen wegblijven. Kortom: ‘Nee, Erdogan!’

Turkije is geen gewone democratie. Het kent een geschiedenis van complotten, staatsgrepen (die van vorig jaar mislukte nog), en partijen die samenklitten met industriëlen die over hun mediakanalen en televisiezenders beschikken. Heel wat media zijn weinig onafhankelijk en neutraal. In de Turkse politiek is het de voorbije jaren ‘eten of gegeten worden’, wat politiek een zaak van overleven heeft gemaakt. Zeker omdat in het verleden meer dan eens is gebleken dat rechters niet altijd even onafhankelijk zijn gebleken.

Voor- en tegenstanders zijn het erover eens dat de huidige grondwet verouderd is en dat vernieuwing nodig is. Europa en mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch waarschuwen dat de voorgestelde hervormingen de scheiding van de machten en de controle op de uitvoerende macht in het gedrang brengt. Een toekomstige president zou via zijn partij controle krijgen op het parlement, en door ook de rechterlijke macht zou te weinig controle kunnen uitoefenen. Ook de timing van het referendum kon moeilijker ongelukkiger.

Het referendum lijkt nu te veel op maat van de huidige president Erdogan te zijn gesneden, waardoor het debat onder Turken zeer snel erg emotioneel wordt. Een gemiste kans allicht omdat het referendum wel degelijk over erg fundamentele beslissingen gaat die kunnen bepalen hoe de toekomst van Turkije er zal uitzien.