Wat hoopt Inge Vrancken voor Turkije, aan de vooravond van het referendum?

Inge Vrancken is hoofdredacteur van het VRT Journaal en volgt al jaren het Midden-Oosten en de internationale politiek.

Bijna trekken de Turken in Turkije naar de stembus. Niet voor verkiezingen, maar voor een referendum. In het stemhokje ligt de vraag op tafel of de grondwet gewijzigd mag worden. De huidige grondwet bestaat al sinds (de staatsgreep van) 1980. Nu zijn volgens de overheid 18 grondwetsartikelen aan vernieuwing toe.

Als ‘ja’ wint bij het referendum zal Turkije van een parlementair naar een presidentieel systeem gaan, om de president meer macht te geven. ‘Nog meer macht’ hoor ik sommigen onder u denken. Een overwinning van ‘ja’ zal Turkije de machtigste president opleveren sinds Atatürk, de stichter van de Turkse republiek.

Maar zal ‘ja’ het halen of niet? Stemmen de Turken ‘Evet’, ja dus of ‘Hayir’, neen. Het antwoord ligt grotendeels bij de rechterflank. Links stemt eerder ‘neen’. Voor een ‘ja’-stem rekent president Erdogan op de kiezers van zijn AK-partij, op de nationalisten en de islamisten. Maar ook in die groepen is er verdeeldheid.

Een belangrijk deel van de Turken ziet voordelen in een presidentieel systeem: weg met de coalities die in het verleden vaak erg instabiel waren. Een stabieler Turkije zal ook internationaal én economisch sterker staan volgens hen. Belangrijk want de economie in Turkije doet het niet meer zo goed.

De tegenstanders van een presidentieel systeem vrezen vooral een autoritaire leider die op weg is om van Turkije een dictatuur te maken. Cruciaal is de vraag hoe groot de vrije keuze is in dit referendum? Een volksraadpleging die gehouden wordt in een land dat onder de noodtoestand leeft en waar een tegenstem vaak weggezet wordt als ‘meeheulen met terroristen’ doet bij sommigen vragen en bezorgdheden rijzen over hoe authentiek het resultaat zal zijn. Er blijven verhalen komen van beïnvloeding en intimidatie.

Een andere grote vraag is of er voor het presidentiële systeem zoals het voorligt voldoende zgn. Checks and Balances zijn: controlesystemen via de uitvoerende en de rechterlijke macht. Volgens critici is het rechtssysteem nu al uitgehold en dat de persvrijheid stevig onder druk staat, is al lang duidelijk: in geen enkel land zitten meer journalisten in de cel dan in Turkije. Neen, als journalist schrijf en zeg je niet wat je wil. Turkije is niet de Verenigde Staten, waar een onafhankelijke rechtsspraak de president uitdaagt en onafhankelijke media de president op de korrel nemen, kunnen nemen en mogen nemen.

Turkije heeft echte vijanden en daar wil en moet het land zich tegen beschermen. Maar sinds de poging tot staatsgreep van vorige zomer zijn niet alleen vermeende en vermoedelijk ook echte tegenstanders van de Turkse overheid opgepakt, intussen zitten zowat 140.000 mensen in de cel of zijn ze ontslagen of geschorst: politiemensen, militairen, rechters, advocaten, academici, journalisten, echte en vermeende leden van de Gülenbeweging. Die zogenaamde zuivering heeft de controverse rond de president nog groter gemaakt. Nog een grote vraag is dan ook wat precies de grote problemen zijn van Turkije en of de overgang naar een presidentieel probleem daarvoor de oplossing biedt.

Maar het referendum dat er komt, gaat niet over de president als persoon maar wel over een systeem. Een systeem dat alle macht aan één man geeft en die man is natuurlijk Recep Tayyip Erdogan. Op dit moment. Als ‘ja’ wint, dan gaat het presidentiële systeem in vanaf de presidentsverkiezingen van 2019 en een president kan maximaal twee ambtstermijnen van 5 jaar doen. Als het even meezit voor Erdogan, blijft hij aan de macht tot 2029. En ja, in héél uitzonderlijke omstandigheden kàn er eventueel toch een derde ambtstermijn komen.

Wat de uitslag van het referendum ook zal zijn, de relatie met de Europese landen staat onder enorme druk. Nadat Duitsland en Nederland geen toestemming gaven aan Turkse ministers om campagne te voeren voor het referendum op hun grondgebied – in Nederland gepaard met rellen, special forces en honden – kwamen snoeiharde verwijten teruggevlogen van Ankara naar Europa. En die uithalen en het hele klimaat in Turkije, zeker sinds de mislukte coup, zetten mee de economie onder druk. Zakenmensen en investeerders zijn voorzichtiger. De instabiliteit in het Turkije van vandaag – niemand weet wat er morgen, volgende maand of volgend jaar zal gebeuren – is niet aantrekkelijk voor zakenmensen om in Turkije euro’s, lira’s of dollars te investeren. De aanslagen van het voorbije jaar – door IS en door de PKK – hebben ook hun impact op het toerisme. Turkije wordt almaar minder populair als vakantiebestemming. Al zal dat niet aan de Belgen liggen: zij blijven trouw op vakantie gaan in Turkije.

Wat moet je hopen voor een land dat op zo’n cruciaal kruispunt staat? Vooral denk ik, dat Turkije een land blijft voor alle Turken. De Turkse samenleving is immens divers en dat is een rijkdom voor het land. Ik hoop dat de Turken open van geest blijven, kijken naar de toekomst op langere termijn en respect behouden voor de verschillende meningen. Turkije is een prachtig land met een rijke geschiedenis. Daar zijn veel Turken – terecht – erg trots op. Om ook trots te zijn op de toekomst van het land, ligt er heel wat in de eigen Turkse handen.