De kleren maken de president - Rony Van Gastel

Rony Van Gastel is journalist bij VRT Nieuws met een bijzondere belangstelling voor Frankrijk.

Ik mag niet in uw plaats antwoorden, maar de kans is klein. Bij presidentskandidaat François Fillon ging het wél zo. Twee maatpakken van kleermaker Arnys kostten samen 13.000 euro. De rechtse presidentskandidaat betaalde er niet zelf voor, een (zaken)vriend–advocaat deed dat. In totaal kreeg Fillon de laatste jaren voor bijna 50.000 euro aan kledij.

Arnys, dat is het modehuis Rive Gauche dat Le tout Paris in de kleren steekt. Van Andy Warhol over Yves Saint Laurent tot de hoed van Mitterrand: Arnys it is!

Na een huiszoeking bij het modehuis bleek dat ook ex-minister en huidig Europees commissaris Pierre Moscovici een aantal jaar geleden Arnys-pakken cadeau kreeg. Van een goede vriend, dat had u geraden.

We willen niet de populistische toer opgaan, maar het wordt moeilijk om de cafépraat (ils nous taillent un costard zeggen de Fransen heel toepasselijk – we worden genaaid) weg te wuiven. Is er iets illegaals gebeurd? In het geval van Moscovici allicht niet – er was op dat ogenblik nog geen wet die zei dat je giften moest aangeven.

In het geval van Fillon misschien, want die wet is er nu wel. Als het alleen die kostuums waren, ach... maar er zijn de laatste weken iets te veel voorbeelden van normvervaging en politieke graaicultuur opgedoken. Kort door de bocht zijn de drie grote presidentskandidaten in aanraking gekomen met het gerecht.

In het geval van Emmanuel Macron, de favoriet van de peilingen, alleen maar zijdelings. (Even niet aan zijden hemden denken!) Het gaat om een Frans feestje in Las Vegas waar Macron als organiserend minister was. De aanbesteding voor de French Tech Night is niet zoals het hoort via een openbare aanbesteding verlopen. Maar rechtstreeks aan het agentschap Havas gegeven, voor zo’n 300.000 euro.

Niet Macron maar de organisator, Business France, is het onderwerp van een gerechtelijk vooronderzoek. Passons.

Bij Fillon wordt het lijstje indrukwekkend. Er is natuurlijk het riante loon dat zijn vrouw Penelope kreeg als parlementair assistente. Wat ze daarvoor gedaan heeft, lijkt niemand goed te weten, zijzelf incluis.

Er zijn de goedbetaalde opdrachten voor twee van zijn kinderen 'als advocaat' toen ze nog geen advocaat waren. De dikke baan van Penelope bij een magazine waarvan de directeur zich niet herinnert dat mevrouw Fillon daar ooit heeft gewerkt.

De 750.000 euro die Fillon met zijn consultingbedrijf 2F verdiende. In ruil voor contacten met de omgeving van Poetin of Saudi-Arabië? De lening van 50.000 euro die Fillon kreeg van een zakenman maar nooit is aangeven. Intussen terugbetaald, dat zeker wel.

Natuurlijk, er is het vermoeden van onschuld. Of de wet is overtreden, staat niet vast, wat wel vaststaat is dat monsieur propre Fillon het niet zo nauw nam met de normen. Dat geeft hij zelf toe. Ik heb fouten gemaakt, maar dat ging nu eenmaal zo. Toentertijd. Onthou dat woord.

De affaires van Marine Le Pen draaien om gesjoemel tijdens de verkiezingscampagne van het FN in 2012. Het gerecht viseert de partij en verschillende mensen uit de dichte kring rond Le Pen. Oplichterij, verduistering, persoonlijke verrijking,...

Een tweede zaak gaat over de medewerkers die betaald werden door het Europees parlement. Ze zouden in Brussel moeten werken en wonen, in werkelijkheid werkten ze voor het FN en Marine Le Pen in Parijs.

En dan zijn er nog haar immobiliën – huizen en kasteeltje. Marine en haar vader Jean-Marie zijn vergeten alles netjes aan de fiscus aan te geven. Of ze zijn rijker dan ze denken.

Hélas! Dat is niet alles. De voorbije weken is gebleken dat honderden Franse parlementsleden over de partijgrenzen heen hun familieleden betaalden als parlementair medewerker. Niet illegaal, het màg.

De meesten zullen ook wel echt gewerkt hebben, maar toch...

PS-minister van binnenlandse zaken Bruno Le Roux liet zijn dochters vanaf de leeftijd van 15 jobstudent spelen bij het parlement. Voor in totaal 55.000 euro. Op Twitter werd er wat afgelachen. Baby's op stapels bankbiljetten, kindjes met fopspeen aan de laptop en echografieën van de foetus die zijn eerste contractje ondertekent.

Le Roux hield de eer aan zichzelf en nam ontslag.

De verdediging van al deze heren (en dames) gaat van 'niks illegaals gebeurd' tot 'niet alles op één hoop gooien'. Verder is het de schuld van de pers of erger nog: van het gerecht. Dat heeft niet eens meer het fatsoen een 'gerechtelijke wapenstilstand' in te roepen in tijden van verkiezing. En of het toeval is dat al deze affaires net voor de verkiezingen opduiken? Waar gaan we naartoe als zelfs de rechters niet meer het fatsoen hebben even weg te kijken als het om politici gaat…

Vooral het financiële parket in Parijs is opvallend actief. Fillon is (zoals zijn partijgenoot Sarkozy) het lijdend voorwerp van rechter Tournaire. Bijgenaamd de pletwals. Een meneer die zijn strepen heeft verdiend bij de JIRS, een soort gerechtelijke elite-eenheden die de georganiseerde misdaad aanpakken.

Maffiosi en drugsbaronnen hebben al mogen ondervinden dat er met die mannen niet te lachen valt. In Corsica en Marseille, daar heeft rechter pletwals de stiel geleerd. En wegens succes is hij overgeplaatst naar de witteboordencriminaliteit in Parijs.

Zijn pitbullmethodes dateren naar verluidt van zijn tijd bij de gangsters. ‘Streng maar rechtvaardig’ is zowat het vriendelijkste wat over hem gezegd wordt. Maar het offensief van het gerecht hangt niet van één onderzoeksrechter af natuurlijk. Het hele gerechtelijke apparaat in Frankrijk lijkt lak te hebben aan reputaties en grote namen.

Hier komen we bij dé hamvraag terecht. Is het gerecht – zoals Fillon en Le Pen suggereren – niet meer dan een willoos instrument in de handen van de politiek? Trekt er iemand (fluister, fluister: de omgeving van president Hollande?) aan de juridische touwtjes om de politieke tegenstanders een kopje kleiner te maken?

Fillon en Le Pen zeggen dat, wat vanzelfsprekend ook de aandacht afleidt van hun eigen daden. Het klopt ook wel met het historische Franse systeem, en het klopt ook met het wereldbeeld van ‘allemaal corrupt’.

Aan de andere kant: rechter Tournaire en de zijnen hebben in het verleden alle corrupte zakenlui en politici aangepakt, ongeacht hun partij. Eén recent voorbeeld: Jérôme Cahuzac. Lid van de socialistische regering of niet, hij werd in verdenking gesteld voor fiscale fraude. En in december veroordeeld tot 3 jaar cel. Effectief.

Het lijkt er wel op dat het Franse gerecht de onafhankelijkheid hoog in het vaandel draagt, het principe van de scheiding der machten ernstig neemt. Het ongenoegen, de afkeer zelfs van veel politici voor de rechters zit diep. Want zo ging het niet, toch?

Een Franse historicus en publicist (professor De Saint Victor) denkt dat Frankrijk de Angelsaksische toer opgaat. Tot voor kort was de Franse staat oppermachtig. De gezagsdragers van die staat waren onaantastbare politieke mandarijnen met tentakels in alle lagen van de maatschappij en de economie. Maar zoals overal krimpt ook in Parijs de invloed van de staat. De arbitrerende macht komt - zoals in de Angelsaksische cultuur - meer bij het gerecht te liggen.

Het is ongetwijfeld een bittere pil om te slikken, maar voor de Franse politici zou ‘de tijd van toen’ wel eens voorbij kunnen zijn. Vooral de oudere generatie lijkt tijd nodig te hebben om dat te begrijpen. Wat toentertijd kon, kan nu niet meer, met dank aan (sociale) media en het gerecht.

Wat nu naar boven komt is niet het bewijs dat Frankrijk corrupter is dan vroeger, het tegendeel is waar. Het zou wel eens het signaal kunnen zijn dat het rijk van de zelfgenoegzame politieke mandarijnen voorbij is. Frankrijk is aan de beterhand, Frankrijk wordt recht-vaardig.