Ieder zijn zorgen, ieder zijn partij: kiezen in Nederland

Jeroen Reygaert is VRT-Buitenlandjournalist. Hij volgt Nederland.

“Het is hier best gezellig, hoor, dat doen we graag”. De gepensioneerden van de ouderenvereniging uit Zoetermeer gaan drie keer per week samen een uurtje bowlen in een recreatiecentrum aan de rand van de stad. Zoetermeer is de Randstad, tien minuten van Den Haag, twintig van Rotterdam.

Tussen een paar worpen door gaat het wel eens over de verkiezingen, over de toestand van het land. Nee, ze hebben het niet slecht, maar of dat zo zal blijven, daar twijfelen ze sterk aan. De zorg in het land is niet wat ze er van verwachten: te duur, te weinig personeel.

Echt financiële zorgen hebben ze ook niet, de meeste hebben goed verdiend tijdens hun "actieve leven", maar die pensioenen zijn toch ook niet wat ze er van verwacht hadden: te weinig indexering, bijvoorbeeld. “En mijnheer, het straatbeeld verandert wel erg snel. Ik vind het soms een beetje eng." En zo gaat het nog wel even door, een erg hoge pet hebben ze niet op van de regering 10 kilometer verderop in Den Haag.

“Slecht, nee hoor, we hebben het niet slecht." Een ontevreden gevoel, maar zonder erg tastbare persoonlijke gronden. Net die dag komt een Nederlands instituut met cijfers op de proppen: Nederlandse ouderen waren nog nooit zo welvarend.

Wie dat laatste stellig ontkent, is Henk Krol, lijsttrekker van 50-plus. De partij legt zich in het bijzonder toe op de problemen van de doelgroep die in hun naam vervat zit. De pensioenleeftijd moet terug op 65, de pensioenen zelf geïndexeerd. Maar bij de Ouderenvereniging vind ik maar 1 fan van de partij. De SGP, VVD of “ik blijft thuis hoor, ze bakken er toch niets van” doen beter.

Tientallen strikes en een uurtje later zit de namiddag erop. In de auto op weg naar de volgende tussenstop hoor ik op de radio een reportage over jongeren en de stemwijzer, een website waar je aan de hand van stellingen een partij aangeraden krijgt. Een jonge studente ingenieurswetenschappen komt bij 50-plus uit. Ze gaat er over nadenken.

Voor ieder wat in Nederland: er is een partij voor de dieren, een voor vrijzinnigen, een voor Turken en Marokkanen, een afsplitsing ervan, varianten op populistisch rechts, piraten. 28 partijen staan er op het biljet, 1.118 kandidaten. Geen enkele partij haalt in de peilingen 20 procent. Heel wat van die partijen zijn er voor de eerste keer bij, andere kleinere partijen zijn al een vaste waarde.

Barendrecht, net ten zuiden van Rotterdam, in de Bijbelbelt, een gordel van dorpen waar veel streng gelovige christenen wonen, rond de drukke Randstad. Ze hebben hun eigen kranten, scholen en instellingen.

In de hal van het plaatselijke college verzamelt de oudste partij van Nederland: SGP, de Staatkundig Gereformeerde Partij. Samen met de linksere Christen Unie zijn ze de politieke tak van de gereformeerden. Hier wordt politiek bedreven met de bijbel in de hand: standpunten kunnen niet tegen de principes van de Heilige Schrift ingaan.

Op de bijeenkomst zie ik vooral mannen, met oranje das of sjaal: de kleuren van de gereformeerden. De avond begint met een lezing uit de bijbel, het zingen van een psalm en een dankgebed, waarin god om een goede uitslag voor de christelijke partijen gevraagd wordt.

SGP-stemmers stemmen “voor het leven”: abortus is uit den boze, net als euthanasie. Verder profileert de partij zich als pro-Israël en wil ze meer steun voor de boeren. De partij wil ook drie miljard extra voor defensie.

Lijsttrekker Kees van der Staaij heeft het op het podium in de muisstille zaal over een opvangtehuis voor tienermoeders, die blij zijn dat ze geen abortus gepleegd hebben. Veel zielen hoeven niet meer gewonnen te worden: bijna iedereen die ik kon spreken was “stamboek-SGP’er”.

Eén jongeman die niet van “christelijke huize” is, vond ik op de bijeenkomst. Hij was op zoek naar “een alternatief voor het happy progressieve sfeertje op zijn universiteit in Rotterdam”. De SGP telt momenteel drie Kamerleden, maar het zouden er vier kunnen worden. “We merken dat steeds meer mensen ook buiten de Bijbelbelt interesse tonen in onze partij. Wegens onze waarden, discipline, ons respect voor het leven, onze standpunten rond defensie”, zegt van der Staaij.

Opnieuw dus bijval voor de klassieke waarden en normen, het legt de SGP geen windeieren, het thema beheerst de campagne. De man die het thema zo prominent naar voren schoof, is de bekendste politicus van Nederland: Geert Wilders, enig lid van de PVV, de anti-islampartij. Dat zowat de halve wereldpers naar het lage land bij de Noordzee is afgezakt, is eveneens zijn verdienste. In dit jaar vol verkiezingen, is hij de eerste populist die in Europa Donald Trump achterna kan, of de eerste die ook verslagen kan worden.

Wilders voerde een erg eigenzinnige campagne: zijn partijprogramma past op een A4’tje, op twee uitzonderingen na deed hij niet mee aan debatten, op straat was de zwaar beveiligde Wilders ook amper te zien. Maar schaarste creëert honger: als Wilders dan toch een stad bezoekt, staat die op zijn kop.

Een week voor de verkiezingen is Breda uitverkoren. Wilders zal er in de striemende regen 300 meter door de winkelstraat wandelen en folders uitdelen. Het hele parcours is afgezet met nadar. Een uur voor Wilders verwacht wordt, is het al drummen voor een plaatsje. Honderden hopen een glimp op te vangen van de PVV-leider of willen een selfie met “Geertje”. Even talrijk aanwezig: de internationale pers.

Iets over drie weerklinken motoren, daarna wordt Wilders voorgereden, geflankeerd door zijn persoonlijke bewakers. Van zodra hij uitgestapt is, stormt de persmeute op hem af. Maar echte interviews zitten er niet in. Wilders wil vooral zijn volk aan de kant van de weg verblijden. Hij krijgt knuffels, moet met iedereen op de foto, doet een praatje over het weer, excuseert zich voor de drukte.

Drie kwartier later is een doornatte Wilders weer weg. Het leek een koninklijk bezoek. Op weg naar huis twittert hij er weer op los.
Toch heeft hij zijn manier van campagnevoeren de voorbije weken bijgesteld. Aanvankelijk kwam hij niet buiten, annuleerde hij alle debatten, zeker nadat problemen met zijn beveiliging waren opgedoken.

Maar in Nederland, waar je 24 uur per dag verkiezingsnieuws kan volgen via media en waar zelfs de premier in volle Turkijecrisis nog op campagne trekt, laat zich dat op termijn voelen. Zo zakte een vanuit isolement tweetende Wilders snel weg in de peilingen, het kostte hem zijn koppositie. In het langverwachte debat tussen Wilders en Rutte werd het hem door Rutte ook aangewreven: “op de bank twitteren is iets anders dan het land besturen”.

Die premier Rutte beleeft momenteel intense dagen. Naast het campagnevoeren slorpt ook de rel met Turkije veel energie op. Het is het zwaarste diplomatiek conflict sinds zijn aantreden, en dat in volle campagnetijd.

We ontmoetten de premier in Breda, op de zaterdagmiddag voor de verkiezingen. Rond halftwee komt de premier aan op de “bakkie doen”-campagnestand van de VVD. Een uur ervoor heeft de Turkse president Recep Tayyip Erdogan Nederland een “overblijfsel van de nazi’s” genoemd, nadat de Nederlandse regering het vliegtuig van de Turkse buitenlandminister had geweigerd.

Maar aan Ruttes humeur is niets te merken. Breed lachend voor de ogen van de camera’s doet hij wat de “bakkie doen”-campagne belooft: koffie drinken en in gesprek gaan met de gewone Nederlander.

Een jongeman wil van de premier weten wat hij denkt van mensen met een uitkering die met vakantie gaan. “Ik vraag me vooral af waarom ze in de uitkering zitten, met die extra jobs”, is het handige antwoord van de man die Nederland uit de crisis leidde. Een vrouw uit Zelzate die al 45 jaar in Nederland woont is ontroerd: “Eindelijk zie ik u. U bent de beste premier van Nederland”. Rutte laat het zich welgevallen, de vrouw krijgt een knuffel. “En hoe is het nog met je moeder, mijnheer Rutte?”, “Een dagje ouder”.

Campagne voeren zitten Rutte in de genen. Hij is er “voor gemaakt”. Kort nadat Rutte is vertrokken, lekt uit dat er toch een Turkse minister op weg is naar Nederland, met de wagen, vanuit Duitsland. De minister rijdt richting Rotterdam, de politie sluit straten af en verbiedt haar de menigte toe te spreken en stuurt haar terug naar Duitsland. Wat volgt is een woelige nacht met boze Nederlandse Turken en een Geert Wilders op Twitter in bloedvorm.

De volgende ochtend mag de premier het uitleggen op de Nederlandse televisie. Hij verdedigt de Nederlandse aanpak, de eensgezindheid is groot. In een gekwetst Nederland denken alle politieke partijen hetzelfde in volle campagnetijd. “Als Erdogan de bedoeling had ons uiteen te spelen, dan is het hem niet gelukt”, vertelt Alexander Pechtold (kleine foto), de voorman van D66 op campagne 500 meter van de plaats waar het de avond voordien tot rellen kwam.

“Ik geloof niet dat dit veel extra stemmen zal opleveren voor Wilders”, voegt Pechtold er aan toe. “Veeleer voor politici die echt iets doen en handelen”. Als dat zo is, dan zou Rutte wel eens goed beloond kunnen worden voor zijn “stijfbeendiplomatie”. Als dat zo is.