Blijft Donald Tusk EU-president of blijft hij niet?

Dat is dé vraag. Vandaag beslist Europa daarover. Alle Europese landen hijsen hem op het schild, behalve zijn vaderland, Polen. Merkwaardig, want het is een ongeschreven politieke wet dat het eigen land een kandidatuur steunt, ook al komt die uit de oppositie.
analyse
Analyse

Marc Peirs is eindredacteur en journalist bij VRT Nieuws. Hij volgt Polen al 15 jaar. Hij verblijft met zijn gezin vaak langere tijd in wat hij intussen als zijn tweede vaderland is gaan beschouwen.

De Europese top van vandaag en morgen beslist over een nieuw mandaat van Donald Tusk als voorzitter van de Europese Raad, een functie die beter bekend is als Europees president. Als het van zijn eigen vaderland Polen afhangt, wordt Tusk die tweede ambtstermijn niet gegund.

Integendeel, de nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid schoof enkele dagen geleden een eigen, concurrerende kandidaat naar voren. Dat is Europarlementslid Jacek Saryusz-Wolski.

Pikant detail: de man hoort tot het liberale Burgerplatform, de partij waaruit ook Donald Tusk stamt en die hij zelfs mee heeft opgericht.

Vanuit het kamp van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid werd Saryusz-Wolski nog net niet doodgeknuffeld. “Een man met een hoog niveau van professionalisme en een garantie op onpartijdigheid”, zo wuifde minister van Buitenlandse Zaken Waszczykowski met het wierookvat.

Maar nu, amper enkele dagen verder, is Saryusz-Wolski politiek dood. De stumperd is zowel uit Burgerplatform als uit de Europese Volkspartij gezet. Bij de Europese lidstaten had zijn kandidatuur nooit een schijn van kans. Op Polen na, staan alle EU-regeringen pal achter Tusk. Zijn mandaat loopt af op 31 mei.

Wiktor Dabkowski

Tusk heeft veel krediet

Geen hond die er aan twijfelt dat hij op de EU-top op het schild wordt gehesen voor een aansluitend mandaat van dertig maanden, tot dertig november 2019.

Tusk heeft binnen de EU flink wat krediet gesprokkeld door zijn rol in de Griekse crisis, de Brexit en de asielcrisis. De wat bedaarde Europees president pleit in alle moeilijke dossiers consequent voor een solidair Europa.

Net dàt wordt hem in zijn eigen Warschau verweten. Partijleider en feitelijke heerser van Polen Jaroslaw Kaczynski van Recht en Rechtvaardigheid verwijt Tusk dat hij “oplossingen propageert die voor Polen extreem schadelijk zijn”.

Een voorbeeld daarvan is het Europese voorstel voor een spreidingsplan voor vluchtelingen uit Afrika en het Midden-Oosten. Het Polen van Recht en Rechtvaardigheid huivert voor een grote toevloed van moslimimmigranten.

Polen was nog nooit het slachtoffer van moslimterrorisme en wil dat graag zo houden. Bovendien, argumenteert Warschau, ontvangt Polen met open armen massa’s migranten vanuit het door burgeroorlog, Russische bemoeienis, economische malaise en corruptie geteisterde buurland Oekraïne. Sommige schattingen hebben het over vierhonderdduizend Oekraïners.

Ramkoers met Europa

Onder die beschadigingsoperatie tegen Donald Tusk kolkt dus een meningsverschil over de aard en toekomst van de Europese Unie. Van de vijf toekomstscenario’s die Commissievoorzitter Juncker vorige week presenteerde, is Recht en Rechtvaardigheid het minimalistische scenario genegen: een EU met een beperkt takenpakket.

Voor Polen moet de Europese Unie niet veel meer zijn dan een zone voor vrije handel en vrije migratie: alleen al in het Verenigd Koninkrijk wonen en werken negenhonderdduizend Polen. Al tijdens de kiescampagne in het najaar van 2015 noemde huidig premier Beata Szydlo onverbloemd “een vehikel ten dienste van het Poolse eigenbelang”.

Fijntjes voegde ze eraan toe “zoals Frankrijk”, een duidelijke vingerwijzing naar de Franse boeren die de helft van hun inkomen uit Europese subsidies puren. Net zo krijgt Polen tot 2020 ruim 82 miljard euro Europese subsidies. Wie Polen bereist, ziet overal nieuwe snelwegen, vernieuwde treinstations, nieuwe luchthavens tot en met nieuwe fietspaden en speelpleintjes.

Ondanks die gulle subsidie van de rijke Europese oom en ondanks een door peilingen bewezen pro-Europese attitude bij de Poolse bevolking, ligt de regering van Recht en Rechtvaardigheid op ramkoers met de Unie.

De bemoeienis van de regering met het Grondwettelijk Hof, de openbare omroep en de ambtenarij doet van Brussel tot Straatsburg de wenkbrauwen de hoogte inschieten. Warschau blijft er Siberisch onder: niet uw zaken, Europa, is de teneur.

Ook cultureel en ethisch is het water tussen het westen en de Poolse conservatieven diep. De EU, met de ontkerkelijking, de libertaire houding tegenover abortus, holebi’s en euthanasie bedreigt de Poolse ziel en identiteit, vreest Recht en Rechtvaardigheid. En partijen zoals Burgerplatform en mensen als Donald Tusk schurken te dicht tegen dat liberale Europa aan.

Persoonlijke afkeer

Op die politieke meningsverschillen ent zich een persoonlijke animositeit. Donald Tusk, Kaczynski, ex-president Komorowski, de historische leider Lech Walesa en verder zowat iedereen die in de Poolse politiek op het eerste plan staat, deelt een verleden in Solidariteit.

Het was die vrije vakbond die in de jaren 1980 als koevoet fungeerde om Polen van het communisme te bevrijden. Eens die gemeenschappelijke vijand verslagen, spatte Solidariteit uit elkaar. Liberale kosmopolieten, religieuze nationalisten, sociaaldemocraten, de verschillende fracties binnen Solidariteit stichtten eigen partijen en werden bittere politieke concurrenten in het democratische Polen.

In die kwarteeuw sindsdien zijn de nationalisten van Recht en Rechtvaardigheid welgeteld één keer aan de macht geweest, en dan nog bijzonder kort: van juli 2006 tot november 2007. Daarna was het acht jaar lang de beurt aan de liberalen van Burgerplatform. De eerste legislatuur met Tusk als premier, de tweede met Ewa Kopacz aan het roer.

Uit de woestijn

Op 25 oktober 2015 waren de jaren in de woestijn voor Recht en Rechtvaardigheid voorbij. Een nooit eerder geziene politieke tsunami rolde over Polen. Recht en rechtvaardigheid haalde ongeveer 38 procent van de stemmen, genoeg om zonder coalitiepartner te regeren. Enkele maanden eerder had de partij met Andrzej Duda ook al de presidentssjerp veroverd. Eindelijk, eindelijk hadden de nationalisten alle knoppen van de macht binnen handbereik.

Voor Recht en Rechtvaardigheid begon de opbouw van het post-communistische Polen pas toen. Pas sinds een jaar kunnen ze werk maken van het Polen van hun dromen, pas nu kunnen ze de zelfverklaarde ‘conservatieve revolutie’ in de steigers zetten.

Dat impliceert een conservatieve ethisch-culturele ideologie en een nationalistisch buitenlands beleid gecombineerd met een gulle, progressieve sociaal-economische politiek.

Het vlaggenschip daarvan is het programma ‘500 +’. Vanaf het tweede kind, en voor wie arm is zelfs vanaf het eerste kind, kan de Pool rekenen op 500 Zloty kindergeld. Omgerekend is dat 125 euro. In Polen een aanzienlijk bedrag.

Geschiedenis herschrijven

Bij die prille opbouw van het post-communistische Polen wil Recht en Rechtvaardigheid de geschiedenis herschrijven. Met name ook de voorbije kwarteeuw en de leiders die deze periode gestalte geven, moeten van hun voetstuk worden gehaald. Ooit waren de tweelingbroers Lech en Jaroslaw Kaczynski adviseurs van Solidariteit-leider Lech Walesa.

Op foto’s uit de jaren 1980 zie je het trio broederlijk naast elkaar zitten. Nu is de vijandschap zo bitter dat Recht en Rechtvaardigheid heel graag documenten laat lekken waaruit moet blijken dat Walesa onder de codenaam Bolek informant was van de gehate geheime politie tijdens het communisme. De held moet vallen.

Zo zit dus ook Donald Tusk zit in de hoek waar de klappen vallen. Jaroslaw Kaczynski haalt daarbij alle wapens uit de kast. Hij verwijt Tusk dat hij “een rol” speelde bij de vliegtuigcrash bij Smolensk. Toenmalig president Lech Kaczynski, zijn first lady, de zevenkoppige bemanning en 87 topmensen uit de politiek en het leger kwamen daar op 10 april 2010 om.

In kringen van Recht en Rechtvaardigheid geloven velen in een Russisch complot als oorzaak van de crash. Tusk krijgt het verwijt dat hij die complottheorie niet gelooft en dat hij veel te zacht was tegenover de Russen. Voor Jaroslaw Kaczynski daarentegen is “de waarheid” over Smolensk bovenspitten niet minder dan een missie.

De zoveelste missie. Net als zijn missie om Polen met zijn ‘conservatieve revolutie’ ingrijpend te hervormen. En zijn missie om de mensen die het Polen van 1989 tot 2015 bestuurden, in diskrediet te brengen.

De machtigste man van Polen heeft geen gezin. Tot aan haar dood woonde hij bij zijn moeder. Nu woont hij alleen. Met zijn kat. Hij staat bekend als een chronisch slechte slaper. Jaroslaw Kazynski heeft tijd, véél tijd, om aan zijn vele missies te wijden.

Meest gelezen