Verkiezingen: Brexit dreigt Noord-Ierland opnieuw te verscheuren

In Noord-Ierland staat een vredesmuur tussen katholieken en protestanten. Maar na de verkiezingen van vandaag dreigt die opnieuw een oorlogsmuur te worden. De brexit-discussie lijkt de oude bloedige tegenstellingen opnieuw op te roepen. Is de vrede in Noord-Ierland in gevaar?
analyse
Analyse

Veerle De Vos is VRT-journalist Buitenland en bracht in juni vorig jaar verslag uit van het Europese referendum in de UK en eerder van het eerste onafhankelijkheidsreferendum in Schotland. Ze houdt de eventuele gevolgen van de brexit nauw in het oog.

In de zomer van 1990 was Belfast een bezette stad. De bus uit Londen waarmee ik aankwam, werd door een gewapende Britse militair gecontroleerd op explosieven. Op weg naar het zuiden reden we langs een plek waar een week eerder een bomaanslag had plaatsgevonden. Behalve een nieuwe laag asfalt op de weg was daar niets meer van te merken.

Drie weken lang deed ik als student vrijwilligerswerk in een gemeenschapscentrum, opgericht door een Britse vrouw, waar protestantse en katholieke kinderen uit Belfast samen op vakantie kwamen. Door Belfast liep immers een ‘vredesmuur’ die beide gemeenschappen van elkaar scheidde.

Kinderen groeiden op in aparte wijken met een uiterst negatief beeld van ‘de anderen’. Ik hoorde verhalen over ‘kneecapping’, vaders die als vergeldingsmaatregel een kogel in beide knieën hadden gekregen, over verdwijningen en wreedheden aan beide kanten.

In totaal kostten de ‘Troubles’ in Noord-Ierland maar ook in Engeland het leven aan meer dan 3.600 mensen. Bijna 300 van hen waren kinderen.

17 jaar later heerst in Noord-Ierland een gespannen vrede. De regio wordt bestuurd door een eenheidsregering waar beide blokken respectievelijk een First Minister en een deputy First Minister afvaardigen uit hun eigen grootste partij. Aan Republikeinse kant is dat Sinn Féin, de politieke erfgenaam van het IRA, en aan protestantse kant de Democratic Unionist Party.

Toen de premier van die laatste partij weigerde op te stappen toen ze betrokken was bij een schandaal rond duurzame energie, deed vicepremier en veteraan van het vredesproces Martin McGuinness (foto) dat in haar plaats.

Exit regering, en nieuwe verkiezingen. Bijna 20 jaar na het Goedevrijdagakkoord rommelt het weer in Belfast.

De dreigende brexit heeft de oude tegenstellingen tussen katholieken en protestanten weer scherp gesteld. De geplande uitstap uit de Europese Unie is dan ook een verkiezingsthema, in de vervroegde parlementsverkiezingen van vandaag. Er zijn wel altijd relletjes gebleven (zie foto hierboven), maar is de broze vrede in Noord-Ierland opnieuw in gevaar?

De brexit sloeg ook diepe wonden in Noord-Ierland tussen de al oude en hevige breuklijnen. In Noord-Ierland stemde een meerderheid van de bevolking – weliswaar krapper dan in Schotland – tégen de brexit. Maar een analyse van de cijfers is schokkend.

Maar liefst 85 procent van de katholieken is tegen de uitstap uit de Europese Unie, 60 procent van de protestanten stemden voor.

Van wachttorens naar "soft border"...

Logisch vanuit Noord-Iers perspectief: de protestanten of unionisten drukten vooral hun verbondenheid met Londen uit, de katholieken of republikeinen zagen een breuk met de EU ook als een breuk met Dublin, Ierland.

En als er iets is wat de meeste Noord-Ieren niet willen, is het de terugkeer van een echte grens tussen Noord-Ierland en de Ierse republiek. Tijdens de Troubles was die grens een vestigingsmuur, met wachttorens en troepen aan beide kanten. De afgelopen 20 jaar is het een ‘soft border’ geworden, net als elders in Europa.

En nu wellicht opnieuw een buitengrens met douane

Maar na de brexit wordt de 500 kilometer lange grens een buitengrens van de Europese Unie en dus de achterdeur van het Verenigd Koninkrijk. Weinigen denken dat Londen die achterdeur wijd open zal laten staan.

Ook Gerry Adams, de leider van het katholieke Sinn Féin waarschuwt: "De Europese Unie zal zichzelf terecht willen beschermen. Er zullen ook andere tarieven en invoertaksen gelden en dus komen er opnieuw controles." Adams stelt voor om Noord-Ierland een speciaal statuut te geven in de Europese Unie en de Europese buitengrens dus effectief naar het Britse vasteland te verplaatsen.

Iets waar de Britse premier Theresa May geen oren naar heeft. Maar ook de protestantse meerderheid niet. Die verdenkt Sinn Féin ervan, misschien niet helemaal ten onrechte, om op een slinkse manier de vereniging met Ierland voor te bereiden.

Wat de uitkomst van de verkiezingen ook mag zijn – protestanten en katholieken zijn wettelijk tot elkaar veroordeeld - het lijkt erop dat de Noord-Ieren terug in hun eigen stellingen kruipen. Ook al staat de ‘vredesmuur’ nog altijd overeind in Belfast, katholieken en protestanten leven nog altijd voornamelijk in hun eigen, gescheiden wereld.

De paramilitaire organisaties, verantwoordelijk voor het merendeel van de doden tijdens de Troubles zijn dan wel ontwapend, maar sluimeren onder de oppervlakte. De brexit rijt in Noord-Ierland oude wonden open en zet de tegenstellingen weer scherp. Veel Noord-Ieren hopen dat het geen paard van Troje wordt.

Meest gelezen