Eerste NAVO-bijeenkomst sinds Trump: hoe scherp zal de kritiek zijn? - Jan Balliauw

Jan Balliauw is buitenlandjournalist bij VRT Nieuws, gepecialiseerd in diplomatiek nieuws.

Voor de zogenaamde preministeriële persconferentie van NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg zat de zaal nog eens vol. Dat was alweer een tijdje geleden. Maar met de verkiezing van Donald Trump staat het bondgenootschap weer in de belangstelling.

De nieuwe Amerikaanse president heeft de NAVO verouderd genoemd, en wil alleen maar die bondgenoten verdedigen die voldoende uitgeven aan defensie. In NAVO-criteria is dat 2 procent van het bnp, wat concreet betekent dat de VS op dit moment maar 4 landen (Verenigd Koninkrijk, Polen, Griekenland en Estland) zou helpen ingeval van agressie.

Dat maakt meteen de hoeksteen van het bondgenootschap, de collectieve defensie van artikel 5 (een aanval op een bondgenoot is een aanval op alle bondgenoten), dode letter.

Het levert 10 miljard dollar extra voor defensie op, zei de NAVO-secretaris-generaal nog. Het is niet voldoende maar het toont aan dat we op de goede weg zijn, voegde hij er nog aan toe. Zijn boodschap was duidelijk gericht aan Washington, en de nieuwe Amerikaanse minister van Defensie Mattis, die voor de eerste keer in Brussel de bondgenoten ontmoet.

Stoltenberg weet ook dat hij zich voorlopig niet al te veel zorgen moet maken. Het blitzoffensief van Trump na zijn inauguratie heeft twee weken geduurd. Nu is het tijd om de schade op te meten en aan een flinke dosis damage control te doen. Die schade was en is niet onaanzienlijk.

Bij de Europese bondgenoten zijn er nogal wat landen en politici die nu een even grote dreiging zien vanuit het westen (VS) als vanuit het oosten (Rusland). Europees president Tusk goot olie op het vuur met zijn open brief aan de EU-leiders voor de top in Malta. Hij deelde de VS in bij de externe bedreigingen van de EU, de categorie waarin ook Rusland, de radicale islam en China thuishoren.

1. Trump belde met Stoltenberg begin februari, toen het tij begon te keren in Washington. Hij bevestigde zijn steun voor het trans-Atlantische bondgenootschap en, belangrijker, hij zegde toe dat hij naar Brussel zou komen voor een NAVO-top naar aanleiding van de inhuldiging van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier.

2. Datzelfde weekend werd bekendgemaakt dat vicepresident Pence naar Europa zou komen om te proberen de brokken wat te lijmen. Zondag en maandag bezoekt hij Brussel en dineert hij zelfs met premier Charles Michel.

3. De nieuwe Amerikaanse VN-ambassadeur had eerder al kritiek gegeven op Rusland voor het oplaaiende conflict in Oost-Oekraïne. Als klap op de vuurpijl telefoneerde Trump met de Chinese president om hem te bevestigen dat de VS vasthoudt aan de traditionele één-Chinapolitiek. Trump had daar voor zijn inauguratie twijfels over geuit, en had zelfs een gesprek gevoerd met de Taiwanese president, wat in Peking geleid had tot een woede-uitbarsting.

De chaos en de paniek van de eerste twee weken waren vooral te wijten aan het ‘rolling thunder’ offensief. Blijkbaar zat vooral adviseur Steve Bannon daarachter. De man wil niet alleen Amerika maar ook de wereld op zijn kop zetten.

Het traditionele ‘inter-agency’-proces, waarbij de verschillende departementen worden betrokken bij de voorbereiding van wetgeving of uitvoeringsbesluiten, werd aan de kant geschoven. De harde kern in het Witte Huis kon dat zonder veel problemen doen omdat de meeste departementen nog geen minister hadden om hun zienswijze in het Witte Huis te verdedigen.

Slechte uitvoeringsbesluiten, de intussen beruchte executive orders, waren het gevolg, met de mislukte immigratiestop als uitschieter.

De speeltijd is intussen voorbij. Enkele cruciale ministers zijn benoemd en beginnen hun plaats op te eisen.

1. Zo zou de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Rex Tillerson, Trump hebben duidelijk gemaakt dat de één-Chinapolitiek geen troef is die je in onderhandelingen kunt gebruiken. Want als je die troef achter de hand houdt, komen er gewoon geen gesprekken met China.

2. Bannon wou niet dat John Kelly, de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, duidelijk zou maken dat de immigratiestop niet van toepassing was voor zogenaamde greencard holders, mensen met een verblijfsvergunning. Maar oud-generaal Kelly scheepte Bannon af omdat hij niet in zijn ‘chain-of-command’ stond, Kelly wou alleen maar bevelen van de president ontvangen.

3. Ook zijn de meer traditionele Republikeinen, vooral in de Senaat, zich beginnen te roeren. Lindsay Graham en John McCain hebben een voorstel ondertekend, samen met Democratische senatoren, om de opheffing of afzwakking van de sancties tegen Rusland afhankelijk te maken van een hoorzitting in de Senaat.

Mattis komt naar de NAVO op een moment dat de chaos in het Witte Huis een nooit geziene omvang heeft aangenomen. Veiligheidsadviseur Mike Flynn, die in zijn functie een cruciale rol speelde bij het bepalen van het buitenlands beleid, is moeten opstappen omdat hij gelogen had over de inhoud van zijn gesprekken met de Russische ambassadeur in Washington.

Nu blijkt dat er zelfs tijdens de campagne contacten waren tussen hooggeplaatste medewerkers van Trump en Rusland. Ook zou deze zaak wel eens de positie van Trump zelf kunnen aantasten, want hij was blijkbaar al twee weken op de hoogte van het onderzoek door de Amerikaanse justitie naar het gedrag van Flynn, maar hij had daar niets over gezegd aan zijn vicepresident, die in interviews Flynn nog had verdedigd.

Is de Amerikaanse dreiging voor Europa daarmee geweken? Verre van. Trump heeft zijn gedrag inderdaad wat bijgestuurd omdat de schade niet te overzien was, maar dat deed hij ook tijdens de campagne, om daarna weer zijn eigen zelve te worden. Zo is hij verkozen geraakt.

Niets zegt dat hij dit nu niet opnieuw zal doen. Trump is nu eenmaal onvoorspelbaar en moeilijk te dirigeren. En als president beschikt hij over veel macht. Het Congres kan hem aan banden leggen, maar dat kan een langdurige machtsstrijd veroorzaken, waardoor Washington meer met zichzelf bezig is dan met de wereld.

We hebben in 1999 meegemaakt hoe de NAVO terechtkwam in een luchtoorlog tegen Servië die slecht was voorbereid omdat in de VS de politici bezeten waren door de Lewinsky-affaire. De wereld van 1999 was evenwel veel stabieler dan de wereld waarin we nu leven.

Washington is op dit moment niet echt in staat om een grote crisis te managen, terwijl de kans dat een dergelijke crisis zich voordoet, groot is. Zelfs hoge Amerikaanse militairen maken zich grote zorgen.

Ook dat is slecht nieuws voor Europa, want zonder de VS kan Europa op dit moment geen echte crisissen aanpakken. Los daarvan moeten de Europese NAVO-lidstaten zich ook niet al te veel illusies maken dat de druk vanuit Washington voor hogere defensie-uitgaven zal verminderen. Die druk was er al toen Obama nog president was.

De NAVO-ministers van Defensie weten alvast wat te doen. Zij zijn de eersten die de gelegenheid krijgen om met de nieuwe Amerikaanse regering eens grondig van gedachten te wisselen over het trans-Atlantische veiligheidsbeleid.

Na afloop van hun bijeenkomst wordt het misschien iets duidelijker in welke richting dat gaat, maar met de huidige chaos in Washington is dat helemaal niet zeker.